Stel je een zondag voor waarop je idool, een racelegende, misschien wel de grootste in de sport die je liefhebt, voor je ogen sterft op televisie. Het overkomt veel Formule 1-fans op 1 mei 1994. Het ís alweer dertig jaar geleden, maar toch staan de herinneringen bij veel mensen nog in het geheugen gegrift.
De plotselinge crash, de chaos, een gevoel dat de realiteit even bevat moet worden als in de woorden "mijn god, wat gebeurt hier allemaal?" van commentator Olav Mol. De perfecte beschrijving van een sport die de controle een weekend lang kwijt was in Imola.
"Het circus van de dood." Dat is de karakterisering van Oscar Mooijman, die zelf aanwezig is bij dat beruchte weekend. De opsomming is bekend. Vrijdag crasht Rubens Barrichello zwaar, een klap die de Braziliaan wonderwel kan navertellen.
Zaterdag verongelukt de Oostenrijker Roland Ratzenberger met zijn Simtek, dan een achterhoedeteam. Zondag is de dag van de dodelijke crash van Senna en vallen er meerdere gewonden, onder wie monteurs en toeschouwers.
'De tragiek van een coureur in de achterhoede'
Mooijman spreekt van een traditie om jaarlijks naar Imola af te reizen. "De sfeer op en rond het circuit was altijd feestelijk en uitbundig. In één woord fenomenaal. Vreemd genoeg leek het dodelijke ongeluk van Ratzenberger zaterdag die sfeer niet te beïnvloeden. Dat is de tragiek van een coureur in de achterhoede."
Nederland viert die zaterdag Koninginnedag. Het land is door het debuut van Jos Verstappen bij Benetton meer in de ban geraakt van de Formule 1. Toch wordt in veel huiskamers de videorecorder ingesteld om de kwalificatie op te nemen.
"Toen ik die avond thuiskwam was daar de eerste schok door de crash van Ratzenberger", zegt Alex Brusket. "Als ik eraan denk, zie ik nog die Simtek voor me met de Oostenrijker als een levenloze lappenpop van de heuvel afglijden en tot stilstand komen."
Timo van der Zandt wordt ruw uit een droom gehaald. "De droom dat dodelijke ongelukken niet meer konden gebeuren in de Formule 1. De uitgebreide veiligheidsmaatregelen maakten een ernstig ongeluk toch onmogelijk? Dodelijke ongelukken, dat was iets uit de jaren zestig en zeventig. Toch niet in deze moderne tijd met al zijn veiligheidsmaatregelen?"
'Nee, Senna kan niet dood'
Niets blijkt minder waar. Een dag later wordt het dan al donkere weekend in Italië gitzwart. Senna, hevig ontdaan door het ongeluk van Ratzenberger, besluit toch te starten en pakt vanaf pole de leiding. Bij de start gaat het al fout met Pedro Lamy en J.J. Lehto, waarbij onderdelen de hoofdtribune op vliegen.
De dan achtjarige Joralf Quist zit met een vriendje de race te kijken als leider Senna de muur inknalt. "Vrij snel werd duidelijk dat het ernstig was. Zijn vader zei dat we maar naar buiten moesten gaan. Toen we daar een balletje stonden te gooien vroeg mijn vriendje: 'Denk je dat hij dood is?' Toen antwoordde ik: 'Nee, Senna kan niet dood.'"
Nick van Ruiven maakt het ook als kind mee: "Zo jong realiseer je je natuurlijk nog niet wat er nou precies gebeurt, maar de reactie van mijn vader en het commentaar van Olav Mol lieten niets te raden over: dit was foute boel. Na een onderbreking ging de race weer verder, maar mijn gedachten gingen naar Senna."
"Gaandeweg de race sijpelde al door dat het inderdaad foute boel was en dat Senna zou zijn overleden. Tranen vloeiden rijkelijk bij ons thuis, zowel bij mij als bij mijn vader."
Een plas bloed naast de baan
1994 was een andere tijd qua televisiemaatstaven. De crash van Senna is live te zien, maar ook de reddingsoperatie en aftocht van de Braziliaan worden in beeld gebracht. Van afdekkende doeken is geen sprake, laat staan dat de regisseur wegschakelt.
"Het heeft ons vol ongeloof aan de buis gekluisterd gehouden", weet Bastiaan Schaafsma nog. "De spanning van 'stap nou uit' tot de uiteindelijke plas bloed op het beton naast de baan staan helaas op m'n netvlies gebrand."
Senna is die dag gestart als enige van een gouden Formule 1-generatie. Zijn grote rivalen Nigel Mansell, Nelson Piquet en vooral Alain Prost zijn er niet bij. Senna was toch al de grootste van die generatie, de pure coureur die overliep van talent.
Gert-Jan Zuidema: "Zijn kwalificatie in Monaco in 1988 zal ik nooit vergeten. Wat een held en wat een fantastische controle over de auto."
Ben Duil wijst ook op de rol van Senna als weldoener. Zijn hulporganisatie voor Braziliaanse kinderen in armoede wordt nog altijd gerund door zus Vivianne: "Senna is voor mij onbetwist een van de beste racers ooit, met ook nog eens een goed oog voor de wereld om hem heen."
"Zijn wezen, zijn prestaties en zijn fatale ongeluk komen in gedachten bij veel Formule 1-races even voorbij. Gelukkig is de veiligheid nu veel beter, want het was zo pijnlijk om als fan afscheid te moeten nemen van zo'n innemend persoon."
Loretta Schrijver prikte de ballon door
De bij de race aanwezige Mooijman en zijn vrienden tasten die zondag nog in het duister bij het verlaten van het circuit. "Senna was naar Bologna gebracht. Wij gingen weer op pad naar het noorden. Radio aan, hopend op berichtgeving. Bij een benzinepomp ergens langs de Autostrada kregen we te horen: hij is overleden. We voelden ons ongemakkelijk door onze aanwezigheid bij dit circus van de dood."
Brusket dacht als dertienjarige nog dat het goed zou komen. "Misschien mist mijn held één of twee races en daarna is hij er weer bij. Totdat Loretta Schrijver in het RTL Journaal mijn illusie als een ballon liet knappen. Ayrton Senna, de grote Ayrton Senna was niet meer."
Michel de Jong, die als 23-jarige zijn grote held zag verongelukken, illustreert dat Senna ook na zijn dood nog altijd veel voor zijn fans betekent. "Zijn vechtersmentaliteit en doorzettingsvermogen hebben mij altijd geïnspireerd. Die instelling van Senna heeft mij in mijn leven enorm geholpen. Altijd als het tegenzit denk ik aan zijn woorden en dat geeft mij kracht om verder te gaan."
"Er gaat geen dag voorbij zonder dat ik aan hem denk", zegt De Jong, die nog een stap verder wilde gaan om Senna's aanwezigheid te voelen. "Ik heb in 2022 de hotelkamer geboekt waarin hij zijn laatste nacht heeft doorgebracht. Dichter kon ik niet bij hem zijn."