Strooptocht door la Flandre profonde: hoe Vlaams Belang de verkiezingen wil winnen

In het hoofdkwartier van Vlaams Belang, op de achtste verdieping van een uitgewoond kantoorgebouw op het Brusselse Madouplein, hangen drie grote tellers tegen de muur. Om de zoveel minuten gaan de kleppertjes ervan aan het ratelen – zoals op oude informatieborden in de vertrekhal van een luchthaven. Het gekletter is te horen tot in het bureau van Tom Van Grieken iets verderop. Voor hem is het een hemels geluid.

Op de tellers wordt de impact van het Vlaams Belang op de sociale media bijgehouden. De omvang van het supporterslegioen op Facebook, Instagram en Twitter wordt doorheen de dag constant bijgewerkt. Sinds vorig jaar is Vlaams Belang de grootste partij op Facebook (nu 395.000 fans). De N-VA, de voormalige nummer één, kan het groeitempo niet meer volgen (195.000 fans). Een kleine maar moreel belangrijke overwinning.

Pak slaag

De N-VA versus het Vlaams Belang: bij de verkiezingen in 2014 eindigde die tweestrijd met een knock-out. 

Plots werd het machtige Vlaams Belang gedegradeerd tot een partij net boven de kiesdrempel. De keuze van Filip Dewinter om Bart De Wever te bekampen met een donkerbruine campagne, draaide rampzalig uit. Een videospelletje waarin met een vliegenmepper naar moslims kon worden geslagen: alleen Dewinter bleek het grappig te vinden.

Vandaag, vijf jaar later, is Van Grieken de nieuwe kopman. Met behulp van zijn mentor Gerolf Annemans nam hij de controle over na de verkiezingsnederlaag. Van Grieken is een dertiger zonder Vlaamse stamboom, een marketeer uit Schoten. Bij zijn aantreden werden zijn overlevingskansen niet bijster hoog ingeschat. Zijn belangrijkste wapenfeit tot dan toe: een raid met Zwan-varkensworstjes op een barbecue voor moslimkinderen.

Maar tegen de verwachtingen in heeft Van Grieken standgehouden. Regelmatig toonde hij zijn instinct. Tijdens de ontslagronde na de verkiezingen zorgde Van Grieken ervoor dat zijn medestanders – kennissen uit rechtse studentenclubs - aan boord bleven op het hoofdkwartier. Deze jonge garde maakt nu steeds meer de dienst uit. Het gaat onder meer om woordvoerder Klaas Slootmans en socialemediaspecialist Bart Claes.

Het onaangekondigde bezoek van Filip Dewinter en zijn Antwerpse clan aan de Griekse neonazi’s van Gouden Dageraad in 2016, greep Van Grieken aan om diens invloed op het nationale niveau verder te beperken. Sindsdien leeft Dewinter in ballingschap in Antwerpen. Een stad waar zijn electoraat - de tooghangers van de Seefhoek uit de Panorama-reportage van Paul Muys indertijd  - aan het uitsterven is.

Menselijk gelaat

Van Grieken hanteert als voorzitter eerder de lichtbruine tinten. Zijn mantra’s: ‘Vlaams Belang is een radicale partij, maar onze stijl is niet ranzig’ en ‘Vlaams Belang is tegen migratie, maar werkt dit niet uit op individuele migranten’. Daarmee treedt hij in de voetsporen van het liefdeskoppel Marie-Rose Morel en Frank Vanhecke. Zij probeerden tien jaar geleden al eens om het Vlaams Belang een menselijker gelaat aan te meten. Toen zonder succes.

Nu N-VA verzwakt is door haar tumultueuze federale regeringsdeelname beseft Van Grieken dat het Vlaams Belang veel stemmen kan terugwinnen als hij de partij kan verkopen als een acceptabel alternatief. De inhoud is nog hetzelfde, het programma ademt extreemrechts, maar het discours is opgekuist.

Tegelijk heeft Van Grieken de geografische focus verschoven: van de grote steden naar de kleinere steden en gemeenten in de randstad. Uit het brexitreferendum, de overwinning van Amerikaans president Donald Trump en de opkomst van het Front National (nu Rassemblement National) in Frankrijk heeft hij geleerd dat het rechts populisme het steeds beter doet in de randgebieden, terwijl grootsteden zoals Londen, New York en Parijs kosmopolitische bastions zijn.

Verlustangst

Wellicht haalt Vlaams Belang zondag opnieuw meer dan 10 procent van de stemmen binnen. Volgens een recente peiling is 15 procent niet uitgesloten. 

Van Grieken zelf verwacht dat het “beter wordt dan Zwarte Zondag”. Hij heeft zijn prooi goed in het oog: de vertwijfelde kiezers in het Vlaamse achterland. Het is daar dat de Verlustangst, een Duits begrip voor de angst om iets te verliezen, het grootst is. Dat kan financieel zijn, door duur klimaatbeleid. Maar ook cultureel, door migratie. De traditionele partijen zijn er te weinig in geslaagd om deze kiezers gerust te stellen en ook de N-VA is geen verlosser gebleken. Het verhaal dat Vlaams Belang hier tegenover zet, is even simpel als doeltreffend: onze partij beschermt het status quo, wij zorgen ervoor dat alles bij het oude blijft.

Het succes van de rechts-populistische FPÖ in Oostenrijk, een welvarend en veilig land met weinig migranten, toont dat deze boodschap ook vruchtbare bodem kan vinden op plaatsen waar je het niet verwacht. In het landelijke West-Vlaanderen werd Vlaams Belang bij de provinciale verkiezingen vorig jaar vanuit het niets de derde grootste partij.

Factor Dries

De onbekende factor is Dries Van Langenhove. Op korte termijn lijkt hij een aanwinst. De leider van Schild & Vrienden, die als onafhankelijke opkomt, spreekt jonge kiezers op rechts aan.

Op langere termijn is het de vraag waar de ambitieuze Van Langenhove past binnen de nieuwe hiërarchie. Hij sleept bovendien een strafonderzoek achter zich aan voor de haatdragende berichten in chatgroepen van Schild & Vrienden. Net hetgeen waar Van Grieken definitief mee zegt te willen ophouden. 

“Ik geloof dat Dries onschuldig is”, zei Van Grieken al meermaals. Maar er is een verschil tussen geloven en weten.