CHECK – Kaart waarop Brussel meeste overvallen telt van Europa gebruikt cijfers die je niet kan vergelijken

Dat het in bepaalde delen van Brussel niet altijd even veilig is, zal geen groot nieuws zijn voor de meesten, en het geweld van de voorbije week doet het imago van de hoofdstad ook niet meteen goed. Nog voor deze recente uitbraak van geweld ging er al een kaart rond op sociale media waaruit zou moeten blijken dat je nergens in Europa zo'n risico loopt om beroofd te worden als in Brussel.

De kaart in kwestie heeft als titel “Robbery rate” en zou tonen waar je het meeste kans loopt overvallen te worden in Europa. In verschillende posts op X is de kaart al meer dan 800.000 keer bekeken. Aangezien Brussel op één staat, en nog twee andere Belgische steden in de top tien, wordt de kaart ook onder Belgische sociale mediagebruikers druk bediscussieerd. 

Controversiële onderwerpen gaan sneller viraal en dat kan contentmakers geld opleveren. Kaartenmaker Landgeist geeft wel aan dat sommige cijfers uit andere jaren komen, of op nationaal niveau zijn. Die nuances staan echter klein op de kaart of in een begeleidend artikel en worden in de snelheid waarmee de kaart online de ronde doet makkelijk vergeten.  

De kaart gebruikt cijfers van Eurostat, het officiële bureau voor statistiek van de Europese Unie, en toont aangiftes van overvallen in Europa op het NUTS 3-niveau, een regionale onderverdeling. Deze aangiftecijfers bestaan voor Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk echter niet op NUTS 3-niveau. Die worden op de kaart dus aangegeven op nationaal niveau.

Uit de kaart komen voornamelijk steden naar voren als plekken met een hoge aangifte van overvallen. “Door een hogere bevolkingsaantal concentreren steden een aantal factoren, waardoor er een grotere kans op misdrijven is, zoals scholen en uitgaansbuurten”, aldus Dieter Burssens, onderzoeker criminologie aan het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC). Dat blijkt ook uit statistieken van de federale politie over België. De cijfers van ‘Diefstal gewapenderhand’ uit 2021 zijn hoger in de grote steden. 

Grote metropolen zoals Parijs en Londen zitten echter niet apart in de gedeelde kaart, enkel als deel van de nationale cijfers. Die cijfers nemen stad en platteland samen en gaan dan ook lager liggen dan cijfers van enkel een stad. Brussel heeft volgens de Eurostat-cijfers 360 overvalaangiftes per honderdduizend inwoners in 2021, maar voor heel België is dit ‘slechts’ 99. 

Christophe Vandeviver, onderzoeksprofessor criminologie aan het Institute for International Research on Criminal Policy (IRCP) van de UGent,  merkt ook op dat aangiftes per honderdduizend inwoners tot een vertekend beeld kan leiden. Het houdt geen rekening met de populatie die niet in een stad woont maar wel risico loopt er overvallen te worden. Dagelijks pendelen zo’n 360.000 niet-Brusselaars naar het Brussels gewest en met 3.7 miljoen toeristische overnachtingen in 2018 (recentst beschikbare cijfers) steekt de stad Brussel in België met kop en schouders boven andere steden en gemeenten uit. 

“Als we rekening houden met de populatie die risico loopt in plaats van het inwoneraantal, zal het aandeel overvalaangiftes in de steden wel wat zakken tegenover andere gebieden. Die aanpassing zal niet meteen de hele kaart omdraaien, maar het zou het contrast tussen stad en platteland wel verminderen", aldus Vandeviver.

Eurostat vraagt de aangiftecijfers op bij de verschillende landen, maar waarschuwt ook dat deze data niet zomaar een internationale vergelijking toelaat. "Definities en het tellen van officiële criminaliteit verschillen tussen landen en vergelijkingen tussen landen kunnen daarom misleidend zijn.”

Eurostat definieert een overval volgens de ICCS-richtlijnen van de VN als “het op onwettige wijze wegnemen of verkrijgen van eigendom met gebruik van geweld of bedreiging met geweld tegen een persoon met de bedoeling om het permanent of tijdelijk te onthouden aan een persoon of organisatie.” Dit is echter geen strafrechtelijke definitie, aldus Vandeviver. 

“De categorie 'overval' wordt  samengesteld uit verschillende data. Landen gaan bepaalde fenomenen wel of niet meenemen”, volgens Vandeviver. Uit een bijgevoegde lijst blijkt bijvoorbeeld dat Frankrijk in tegenstelling tot de meeste andere Europese landen een overval van een voertuig of etablissement niet meetelt in de overvalstatistieken die het land aan Eurostat overmaakt. 

Dat internationale vergelijkingen op basis van politiecijfers moeilijk zijn, erkent ook Burssens. “Die cijfers zeggen vooral iets over de werking van politie en justitie, en worden onder meer beïnvloed door de aangiftebereidheid van slachtoffers.” 

“In de jaren 70 en 80 zag je een grote stijging van bepaalde delicten. Dit had echter vooral te maken met een grotere capaciteit en professionalisering van de politie.  Die cijfers zijn dus interessant, maar zeggen niet altijd iets over reële schommelingen in misdaadtendensen.”

Politie en Justitie werken niet hetzelfde in heel Europa, en niet in elk land geef je even vlot een misdaad aan. Dit kan te maken hebben met het vertrouwen in de politie, maar evengoed met praktische zaken, zoals de mogelijkheid om online aangifte te doen, aldus Burssens.

Om een beter beeld te krijgen van criminaliteit moeten politieaangiftes volgens Burssens worden aangevuld met wat in de criminologie dark number-onderzoek heet; via enquêtes mensen bevragen of ze slachtoffer geworden zijn van een bepaald type misdaad en te kijken naar het verschil met politiecijfers. “We weten dat sommige misdrijven helemaal niet vaak bij politie en gerecht terecht komen, bij andere misdrijven is dat verschil kleiner.”

Het probleem is dat er niet erg veel dark number-onderzoek beschikbaar is voor Europa. “Er zijn een aantal pogingen zoals de Veiligheidsmonitor in België en de International Crime Victims Survey, maar die gebeuren niet regelmatig genoeg of met methodische wijzigingen. De bronnen die we hebben geven een heel fragmentarisch beeld. Zeker voor kleinere regio’s ga je geen cijfers vinden die accurate antwoorden geven”, aldus Burssens.

Tot slot valt nog op te merken dat de kaart van Landgeist voor de meeste landen  gegevens uit 2021 gebruikt, maar voor onder andere het Verenigd Koninkrijk werd data uit 2017 en 2018 gebruikt en voor bijvoorbeeld Duitsland uit 2019. Zoals een studie van het NICC uit 2023 laat zien, dalen eigendomsmisdrijven, zoals diefstal en overval, al geruime tijd. 

Oudere cijfers hebben dus de kans om hoger te zijn. Zo zitten de Duitse steden Bremerhaven en Flensburg met data uit 2019 in de top tien van de kaart van Landgeist tussen steden met data uit 2021. Als we echter naar data uit 2019 kijken, zitten beide steden echter helemaal niet in de top tien.

Daar komt volgens Burssens dan nog eens bij dat de coronaperiode een grote impact heeft gehad op bepaalde misdrijven. “Tijdens de coronaperiode hebben misdrijftypes als inbraak veel minder plaatsgevonden omdat iedereen thuis was. Bij andere misdrijven, tegen de coronamaatregelen bijvoorbeeld, namen de cijfers dan weer toe. De jaren 2019 en 2021 mag je echt niet naast elkaar leggen.”