Waarom Egypte en Jordanië niet staan te springen om Palestijnen uit Gaza op te vangen, zoals Trump suggereert

Donald Trump beschouwt een massale volksverhuizing uit de Gazastrook als de enige manier om het bijna volledig verwoeste gebied aan te pakken. Hij suggereert daarbij dat Egypte en Jordanië, buurlanden van Israël, honderdduizenden Palestijnen uit de Gazastrook zouden moeten opvangen, "wellicht zo'n anderhalf miljoen mensen".

"Er moet iets gebeuren. Het is nu letterlijk een sloopterrein. Zo goed als alles is vernield en mensen gaan er dood, dus ik zit dan liever samen met enkele Arabische landen om er huisvesting te bouwen op een andere locatie, waar ze misschien voor de verandering in vrede kunnen leven", zei hij gisteren aan journalisten tijdens een persbabbel in het presidentiële vliegtuig Air Force One.

"Dat kan tijdelijk zijn of voor de lange termijn", voegde hij eraan toe.

Bij veel Palestijnen in de Gazastrook gaan allicht de alarmbellen af bij zulke uitspraken. Ondanks de enorme verwoesting en mogelijk nieuw oplaaiend oorlogsgeweld zijn veel inwoners er beducht voor om de Gazastrook voor langere tijd te verlaten.

De Palestijnen vrezen een herhaling van de 'Nakba' (Arabisch voor catastrofe). Eind jaren 1940, bij de oprichting van de staat Israël en tijdens de daaropvolgende Arabisch-Israëlische oorlog, werden zo'n 750.000 Palestijnen uit hun dorpen en steden verdreven in wat nu Israël is.

Israël liet hen nooit meer terugkeren, om te voorkomen dat de Palestijnen een meerderheid zouden vormen binnen de Israëlische staat. De Palestijnse vluchtelingen van toen en hun nakomelingen, samen zo'n 6 miljoen mensen, leven sindsdien in de Gazastrook en op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever, maar ook in Libanon, Jordanië en Syrië.

De Palestijnen in de Gazastrook, waar zo'n 2,3 miljoen mensen wonen, vrezen dat als zij in groten getale ook dit stuk grondgebied moeten verlaten, ook zij nooit meer zullen mogen terugkeren.

Om diezelfde reden verwerpen ook Egypte en Jordanië het idee om grote groepen Palestijnse vluchtelingen uit de Gazastrook op te nemen. De 2 buurlanden van Israël sloten respectievelijk eind jaren 70 en midden jaren 90 een vredesakkoord met Israël, maar staan beide wel achter de tweestatenoplossing, waarbij er naast Israël ook een echte Palestijnse staat wordt opgericht, op het grondgebied van de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem.

Egypte en Jordanië vrezen dat als een grote groep Palestijnen de Gazastrook moet verlaten, Israël de regio weer volledig zou innemen, wat meteen ook het einde zou betekenen van een toekomstige Palestijnse staat. Beide landen hebben nog niet officieel gereageerd op Trumps uitspraken, maar benadrukten eerder tijdens de Gaza-oorlog al dat de Palestijnse vluchtelingen in de Gazastrook zelf opgevangen moeten worden, of in Israël, vanwaaruit ze later naar de Gazastrook moeten kunnen terugkeren.

Egypte voerde begin vorig jaar de beveiliging van de grens met de Gazastrook op en dreigde er zelfs mee om het vredesakkoord met Israël uit 1979 op te blazen, als het een groot aantal Palestijnen zou moeten opvangen.

Maar de vrees voor een nieuwe Nakba en de inname van de Gazastrook door Israël is niet de enige reden voor Egypte en Jordanië om de boot af te houden. Ze waarschuwen ook voor de veiligheidsrisico's in eigen land. 

Mochten grote groepen Palestijnen bijvoorbeeld naar de Egyptische Sinaïwoestijn overgebracht worden, dan is de kans groot dat onder de vele Palestijnse vluchtelingen ook veel militanten van Hamas en andere Palestijnse gewapende groeperingen de oversteek maken, klinkt het.

Dat zou kunnen betekenen dat toekomstige oorlogen tussen Israël en Hamas op Egyptische bodem zouden kunnen worden uitgevochten, wat dan weer het vredesakkoord tussen Egypte en Israël in gevaar zou kunnen brengen. "De vrede die we bereikt hebben, zou uit onze handen glippen", zei de Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi daar eerder over.

Die vrees is niet zomaar uit de lucht gegrepen. Het is exact wat in de jaren 70 in Libanon is gebeurd. De Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) van Yasser Arafat voerde vanuit de Palestijnse vluchtelingenkampen in het zuiden van Libanon een jarenlange gewapende strijd tegen Israël. De onvrede daarover in Libanon lag mee aan de basis van een 15 jaar durende burgeroorlog (1975-1990). Israël viel Libanon in die 15 jaar ook 2 keer binnen en bezette het zuiden van het land van 1982 tot 2000.

Voor de PLO haar macht uitbouwde in het zuiden van Libanon, was ze begin jaren 70 overigens al uit Jordanië verdreven. Ook daar wegens spanningen met de eigen bevolking. Vandaag de dag verblijven zo'n 2 miljoen Palestijnse vluchtelingen in Jordanië. De meerderheid van hen kreeg ook het Jordaanse staatsburgerschap.

De enige partij die allicht wel te vinden is voor Trumps suggestie, is de Israëlische regering van premier Benjamin Netanyahu. De uiterst rechtse krachten binnen zijn regering pleiten al langer voor een, wat zij noemen, vrijwillige migratie van grote groepen Palestijnen uit de Gazastrook. Dat zou de weg vrijmaken voor nieuwe Joodse nederzettingen in de regio. Israël trok zich in 2005 terug uit de Gazastrook, waardoor ook alle Joodse nederzettingen werden opgedoekt.

Een van die uiterst rechtse ministers in de regering, minister van Financiën Bezalel Smotrich, reageerde alvast positief op Trumps uitspraken. "Ik zal samenwerken met het kabinet en de premier om een operationeel plan te ontwikkelen om dit zo snel mogelijk uit te voeren", klinkt het.

Maar mensenrechtenorganisaties zien er een etnische zuivering in. Dat houdt in dat een bepaalde etnische of religieuze groep een andere groep verdrijft om daarna het land in te nemen. Ze hebben de Israëlische regering er eerder al van beschuldigd daarop uit te zijn.

Dat nu ook Donald Trump een massale volksverhuizing suggereert, zal dan ook veel wantrouwen oogsten. Het is geen geheim dat hij er pro-Israëlische standpunten op nahoudt. Na zijn inauguratie had hij al luidop gezegd dat "Gaza op een andere manier heropgebouwd zal moeten worden".

"Gaza is interessant", voegde hij daar in zijn bekende stijl aan toe. "Het is een fenomenale locatie, aan de zee, het beste weer, alles is goed. Er zouden mooie dingen mee kunnen worden gedaan." De kans dat hij daarmee doelt op een betere toekomst voor de Palestijnen in een heropgebouwd Gaza lijkt eerder klein.

De vraag is nu - zoals zo vaak bij Trump - hoe ernstig hij zijn suggestie meent en hoever hij wil gaan. De Amerikaanse president is nogal fan van hogere tarieven en sancties om andere landen onder druk te zetten, dat zou hij ook bij Egypte en Jordanië kunnen doen, als hij meent wat hij zegt. De 2 landen ontvangen elk jaar miljarden dollars aan Amerikaanse hulp. Daarin schrappen zou enorme gevolgen hebben voor de economie van die landen, zeker voor Egypte, dat nu al in een economische crisis verkeert.

Aan de andere kant dreigt Trump, als hij doorzet, ook een aantal belangrijke bondgenoten te verliezen in het Midden-Oosten. Dat zou ook een historisch akkoord tussen Israël en Saudi-Arabië op de helling kunnen zetten, een van de dromen die de zelfverklaarde "vredestichter" Trump tijdens zijn tweede termijn zou willen waarmaken.