Een vaccin bestellen? Dat is dan twee jaar geduld, a.u.b.
Polio, kinkhoest, tetanus, rubella... Dat u deze ziektes níét hebt gehad, komt wellicht omdat u een van de vele vaccins die GlaxoSmithKline produceert als kind heeft gekregen. Voor het eerst opent de vaccinreus de deuren, om alle misvattingen erover de wereld uit te helpen. “Mensen denken dat wij in een-twee-drie een dosis bereiden. Niets is minder waar.”
De grote site van GlaxoSmithKline (GSK) in het Waalse Waver lijkt veeleer op een versterkte farmaburcht. Enkel wie de juiste accreditaties en badges heeft, komt het domein binnen. Op de hele site hangen camera’s. Bezoekers die zich verder wagen dan afgesproken, worden zonder pardon door de security teruggefloten.
De eerste stopplaats is het ‘Atrium’, het kloppend hart van de GSK-site, met indrukwekkende inkomhal en een minisupermarkt en cadeaushop voor het personeel. De ruimte schreeuwt ‘succesvolle multinational’ en strookt met het beeld dat het grote publiek heeft van de winstgevende farmabedrijven. Als Big Pharma de voorbije jaren al het nieuws haalde, dan meestal om de woekerprijzen die ze vragen voor innovatieve geneesmiddelen.
‘Dat we überhaupt winst maken komt door de grote volumes, niet door de zogenaamd hoge prijs van vaccins’
Een beeld dat ze bij GSK graag willen bijstellen. “Ja, wij maken winst. Maar bij vaccins zijn die winstmarges eigenlijk erg klein”, benadrukt Julien Brabants, bestuurder van de Belgische commerciële operatie. “Dat we daar überhaupt winst op maken komt door de grote volumes, niet door de zogenaamd hoge prijs. Bovendien: ons malariavaccin bijvoorbeeld, zal enkel verscheept worden naar derdewereldlanden. Daar zijn de winstmarges zowat onbestaande. Maar we doen dat, net omdat we ons daar ethisch toe verplicht voelen.”
Lintjes knippen
GSK heeft meer dan 40 vaccins op de markt die bescherming bieden tegen allerlei infectieziekten, van rode hond en kinkhoest tot malaria en hepatitis B. Bijna alle Belgen krijgen in hun leven minstens een van deze middelen in hun lijf. Maar het idee dat vaccins net zoals geneesmiddelen en masse van een fabrieksband rollen, strookt niet met de werkelijkheid.
“Vaccins worden op een heel andere manier ontwikkeld”, legt Emmanuel Hanon, senior vicepresident en hoofd van Onderzoek & Ontwikkeling, uit. “Voor de antigenen, de belangrijkste onderdelen van een vaccin, moeten we telkens van nul beginnen.” Een kleine opfrissing: bij een vaccinatie wordt een kleine hoeveelheid dode of geïnactiveerde bacterie- of virusdeeltjes in het lichaam gespoten. Vervolgens maakt je lichaam antistoffen aan om die deeltjes te bestrijden. Slaat de echte ziekte toe, dan weet het lichaam perfect hoe het moet reageren.
De ontwikkeling van een vaccin neemt tientallen jaren in beslag. Niets garandeert bovendien dat het lukt. “Dertig jaar lang al doen we onderzoek naar een hiv-vaccin”, zegt Hanon. “Een team is hier elke dag mee bezig. Voorlopig zonder succes.”
‘Dertig jaar lang al werken we hier aan een hiv-vaccin. Tweehonderd mensen zijn hier elke dag mee bezig. Voorlopig zonder succes. Maar daarom geven we het nog niet op’
Omdat het hele ontwikkelingsproces zo delicaat is, moet elk antigen verwerkt in een vaccin een eigen gebouw hebben. Vandaag – op Wereldpoliodag – wordt het nieuwe poliogebouw officieel door enkele ministers ingehuldigd. Prijskaartje: 340 miljoen euro. Toch zullen de ministers het lintje buiten moeten doorknippen. Enkel wie de juiste geloofsbrieven kan voorleggen, mag het gebouw betreden. Zelfs voor de werknemers van GSK zijn de voorschriften streng. Wie werkt in het tetanusgebouw, mag niet zomaar de rubellabuilding (rodehond) binnen.
“Het duurt tien jaar om zo’n gebouw te zetten”, wijst Hanon naar de imposante witte blok. Net ernaast staat het pertussisgebouw, waar het kinkhoestvaccin wordt gemaakt. Dankzij het vaccin is het aantal gevallen van de dodelijke luchtweginfectie gedecimeerd.
Dubbelcheck
“Een vaccin redt geen mensen. Vaccinaties wel”, herhalen de bonzen van GSK meermaals. Net nu publiceert Europa een rapport waaruit blijkt dat het vertrouwen in vaccinaties daalt, waardoor het aantal ziektegevallen weer stijgt. Het is immers pas als er een bepaalde vaccinatiegraad wordt gehaald, dat een bevolking bestand is tegen de ziekte. Polio bijvoorbeeld, is dankzij vaccinaties bijna uitgeroeid. Vorig jaar werden nog amper 12 gevallen gedetecteerd wereldwijd.
In het kinkhoestgebouw maken ze dus met behulp van de inactieve bortedella pertussisbacterie het vaccin dat alle baby’s en zwangere vrouwen moeten krijgen. In grote aluminium vaten moet die bacterie fermenteren. Maar van daar is het nog een lange weg tot de Boostrix die je in je arm ingespoten krijgt. “Het hele proces neemt makkelijk twee jaar in beslag”, zegt Hanon. “Het merendeel van de tijd, 70 procent om precies te zijn, gaat naar kwaliteitscontroles.”
‘Het hele productieproces neemt makkelijk twee jaar tijd in beslag. Het merendeel van de tijd gaat naar kwaliteitscontroles’
Want die zijn een pak strenger bij vaccins dan bij doorsnee geneesmiddelen. Logisch ook. Vaccins geef je aan grote groepen gezonde mensen, terwijl geneesmiddelen dienen voor kleine groepen zieken. “Bij geneesmiddelen accepteren we dat er bijwerkingen kunnen zijn”, zegt Hanon. “Bij vaccins niet.” Dus wordt elk vaccin afzonderlijk tot uit den treure gecontroleerd, gecheckt en nog eens gecontroleerd. In lange rijen zitten medewerkers met ampullen in de hand voor een lichtscherm, te speuren naar de kleinste onregelmatigheden.
Toch is er hoop dat in de toekomst de productie van vaccins een pak eenvoudiger kan. Dankzij een nieuwe technologie, de Self-amplify mRNA (SAM), zouden de antigenen niet meer door de firma ontwikkeld moeten worden. Zo’n SAM-vaccin zou bepaalde genetische codes bevatten die ervoor zorgen dat ons lichaam zélf die antigenen produceert. De eerste klinische studie bij mensen begint in 2019. “Dat zou een enorme doorbraak zijn”, erkent Hanon. “Maar we zijn er nog niet. Voorlopig moeten we het nog met die grote, dure gebouwen doen.”