Brooddozen van lagereschoolkinderen in Vlaanderen bijna nooit leeg, maar inhoud vaak ongezond

Tijdens het hoogtepunt van de energiecrisis in 2022 trok de directrice van het Koninklijk Atheneum in Antwerpen aan de alarmbel. Verschillende leerlingen hadden geen brooddoos bij en hadden 's ochtends ook niet ontbeten. Volgens de directrice vielen sommige kinderen zelfs in slaap omdat ze niet gegeten hadden.

Om in kaart te brengen hoe groot de problematiek rond lege brooddozen bij kinderen juist is, kondigde Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V) vorig jaar een studie aan. Die werd uitgevoerd door het Vlaams Instituut voor Gezond Leven en de UGent.

De onderzoekers brachten de inhoud van de brooddozen van 1.051 leerlingen uit een representatieve steekproef van 25 Vlaamse basisscholen in kaart. Bijna de helft van de kinderen zat op een school gelegen in een landelijk gebied, de andere helft is verdeeld onder kinderen die naar school gaan in een centrumstad of een grootstad.

Uit de studie blijkt dat het aantal kinderen dat met een lege boterhammendoos naar school vertrekt, heel beperkt is. De onderzoekers stelden in totaal 3 gevallen op 1.051 vast (0,3 procent). Van alle onderzochte kinderen hadden er 899 (85,5 procent) een brooddoos bij. Van de overige leerlingen at de overgrote meerderheid (13 procent) een warme maaltijd op school. Een klein deel ging naar huis om te lunchen.

De onderzoekers onderwierpen de kinderen ook aan een anonieme vragenlijst. Daarin gaven 27 leerlingen, of 2,5 procent, aan dat ze soms tot altijd hun maaltijd (of een deel ervan) krijgen van de school, omdat ze zelf niets bij zich hadden, of omdat er thuis niets was om te eten.

303 kinderen, of 30 procent, antwoordden dat ze soms tot altijd (een deel van de) lunch krijgen van een vriend of vriendin. Bij ruim een vijfde van die groep (6 procent van alle onderzochte leerlingen) was ook daar de reden dat ze te weinig of geen middageten hadden.

9 procent van de deelnemende leerlingen gaf aan in de afgelopen 12 maanden vaak voedselonzekerheid te hebben ervaren. Dat betekent dat ze zelf aangaven dat ze zowel op school, als thuis, onvoldoende toegang tot voedsel hadden.

Dat cijfer ligt in lijn met cijfers rond deprivatie bij kinderen, een fenomeen waarbij kinderen zaken die tot de normale levensstandaard behoren, zich niet kunnen veroorloven. Uit een studie van de Koning Boudewijnstichting en de KU Leuven uit 2023 blijkt dat bij 8,5 procent van de Vlaamse kinderen het geval. Voor heel België ligt dat percentage op 13 procent.

De onderzoekers beoordeelden de inhoud van de brooddozen op basis van de voedingsdriehoek van het Vlaams Instituut Gezond Leven en deelden die in op basis van 3 categorieën: 'voorkeursmiddelen', 'geen voorkeursmiddelen' en 'te vermijden voedingsmiddelen'.

Uit de studie blijkt dat de gemiddelde brooddoos voor 35 procent bestaat uit zogenoemde 'voorkeursvoedingsmiddelen'. 37 procent bestaat uit de groep 'geen voorkeursvoedingsmiddelen', en 28 procent uit voeding uit de 'te vermijden'-groep.

Bij 19 procent van de onderzochte brooddozen was er een portie groenten aanwezig. Bij amper 4 procent zat er een stuk fruit in de brooddoos. Ter nuance: bij twee derde (64 procent) zat er wel een stuk fruit in de boekentas als tussendoortje.

"We hebben vastgesteld dat het merendeel van de gemeten brooddozen voornamelijk bestond uit ongezonde voedingsmiddelen", aldus Wendy Van Lippevelde, professor in Gezondheidsbevorderend consumentonderzoek aan de UGent.

"Bij een derde van alle brooddozen (35 procent) was er geen voedingsmiddel aanwezig uit de voorkeurscategorie. Bij amper 12 procent bestond de brooddoos uit meer dan drie vierde van de voorkeursproducten."

"Twee derde van de gemiddelde brooddoos bevatte producten die volgens de voedingsdriehoek minder de voorkeur hebben, zoals wit brood, of die te vermijden zijn, zoals chocoladepasta", legt de onderzoekster uit.

Opvallend: de socio-economische achtergrond van de kinderen speelde geen grote rol in de samenstelling van de brooddozen. De inhoud van de brooddoos van kinderen uit een hoger socio-economisch milieu is net iets gezonder dan die van kinderen met een lagere socio-economische status, maar beide groepen brachten een gelijkaardig aanbod aan te vermijden voedingsmiddelen.

Naast de inhoud van de brooddozen werd ook gekeken naar de behoefte voor gratis schoolmaaltijden. Uit de studie blijkt dat ouders in een maatschappelijk kwetsbare situatie daar niet allemaal vragende partij voor zijn. Het liefst willen ze zelf kunnen betalen voor een schoolmaaltijd. 

In het onderzoek stellen ouders zelf voor om een betaalbare prijs te hanteren, voor hen een prijs tussen 1 en maximaal 3 euro voor een warme maaltijd. Uit een bevraging bij de scholen bleek dat een gemiddelde warme maaltijd nu 4 euro kost. Van de bevraagde basisscholen had 54 procent een aanbod warme maaltijden.