Documentaire 'De achtste dag' schetst ontluisterend beeld van financiële crisis

In de openingsscène van De achtste dag zien we Jean-Claude Trichet. Als toenmalig voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) zat hij in de cockpit van het hele gebeuren. Wanneer hij de vraag krijgt wat er op het spel stond, zie je een verbouwereerde Trichet tot tweemaal toe stamelen: "Moet ik dat echt uitleggen?"

De achtste dag gaat over die helse week eind september, begin oktober 2008. Met de val van Lehman Brothers in de Verenigde Staten walmt een tsunami over de wereld. Het ganse financiële systeem stort als een kaartenhuisje in elkaar. In België dreigt Fortis het 'Lehman van de lage landen' te worden. We kennen inmiddels de afloop: Fortis werd genationaliseerd, andere banken kregen staatssteun. Een echte crash van het systeem, de economie én de samenleving werd nipt vermeden. 

Maar het beklijvende van de docu zit hem in de wijze waarop dit tot stand kwam. Hoe het vertrouwen van meet af aan zoek was tussen de Belgische en Nederlandse regering, die betrokken partij was omdat ABN Amro en daarmee ook zo'n vijf miljoen Nederlanders onder het wankele dak van Fortis huisden.

Oorlogsvoering

De makers van de documentaire, Yan Ting Yuen en Robert Kosters, spraken met de hoofdrolspelers van die dagen. De politici Wouter Bos en Jan Peter Balkenende, en voormalig president van de Nederlandse Bank Nout Wellink aan Nederlandse kant. Voor België schoven toenmalig premier Yves Leterme en minister van financiën Didier Reynders aan. Ze spraken ook met de eerder genoemde Jean-Claude Trichet, en met Mervyn King, in 2008 topman van de Bank of England.

De reconstructie is opgebouwd in de stijl van The Fog of War, de beroemde en met een Oscar bekroonde docu van Errol Morris over oorlogsvoering. Ook hier worden de hoofdrolspelers afzonderlijk bevraagd, en in een montage na elkaar gezet. Het levert soms pijnlijke, soms grappige situaties op: Wouter Bos die zichzelf op de borst klopt, waarna Yves Leterme doodleuk opmerkt dat Bos eigenlijk geen rol van betekenis speelde in die dagen.

Maar ook de financiële wereld krijgt een klets om de oren. De frustratie bij de politici was groot, wanneer bleek dat geen enkele bestuurder of bankier zelfs bij benadering kon zeggen wat er allemaal gebeurde, en welk risico ze liepen. "De financiële wereld heeft toen haar onschuld verloren, en heeft die tot vandaag nog niet terug", merkt een scherpe Mervyn King op.

Ook een bijzonder rake observatie van Jean-Claude Trichet werpt een blik op de hoogdringendheid van de situatie en waar we met z'n allen aan ontsnapt zijn: "Ik begrijp nu beter grote geschiedkundige gebeurtenissen, en de kloof die er bestaat tussen doen wat er moet gebeuren, en de onwetendheid en het onbegrip van de mensen die nog niet doorhebben wat er aan de hand is." 

Spitante details

De docu toont naast de individuele gesprekken met de politici ook nieuwsfragmenten uit die dagen. Sommige scènes werden gereconstrueerd - kwestie van het allemaal bevattelijk te houden. Wat ook helpt zijn de soms spitante details. De ruzies, of het verschil in wat officieel wordt gezegd in de nieuwsberichten en wat er op datzelfde ogenblik achter de schermen bezig is. De ultieme onderhandelingsnachten die geheim bleven, ook al stond het Nederlandse regeringsvliegtuig twee dagen op Zaventem. "Spannend" om de woorden van Wouter Bos te gebruiken, alsof hij een schelmenroman beschrijft.

De documentaire wijst geen schuldige aan. Het is ook geen waardeoordeel over de uitkomst van die helse week. Wel biedt de film een ontluisterend inzicht, en het besef dat het bancaire systeem nog steeds een kwetsbare schakel is. Of zoals Trichet zegt: "De menselijke natuur zelf is het grootste gevaar voor de financiële stabiliteit."

Op 22/5 te zien in verschillende steden. Daarna in roulatie. docpoppies.be