De grootste telescoop krijgt een oranje tintje
Eindhoven
Het Eindhovense bedrijf VDL, vooral bekend van autobussen en touringcars, gaat de draagconstructie bouwen voor de spiegel van de grootste en duurste telescoop op aarde. Met de opdracht, waarvoor het contract donderdag is ondertekend, zijn tientallen miljoenen euro’s gemoeid.
De Extremely Large Telescope (ELT) is het toekomstige paradepaard van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), een sterrenkundige organisatie van vijftien Europese landen, waaronder Nederland. De telescoop gaat ruim een miljard euro kosten en wordt gebouwd in Noord-Chili. Hij krijgt een spiegel met een middellijn van ruim 39 meter.
De eerste kleine telescoopjes werden ruim vierhonderd jaar geleden gemaakt door lenzenslijpers in Middelburg. Sindsdien bouwen astronomen steeds grotere instrumenten om de kosmos in detail te bestuderen. Met een grotere telescoopspiegel kun je verder in het heelal doordringen en meer details onderscheiden.
scheerspiegel
De grootste sterrenkijkers van dit moment hebben spiegels met een middellijn van 10 meter. Het spiegeloppervlak van de ELT (bijna duizend vierkante meter, overeenkomend met vier tennisbanen) wordt groter dan dat van alle professionele telescopen in de geschiedenis bij elkaar. Met het gigantische instrument hopen sterrenkundigen de vroegste periode van het heelal te ontraadselen en leven te ontdekken op planeten bij andere sterren.
De 2800 ton zware reuzenspiegel wordt niet uit één stuk glas gemaakt, maar bestaat uit 798 afzonderlijke zeshoekige spiegels. Die segmenten zijn zo’n anderhalve meter groot en hebben een licht gebogen oppervlak, enigszins vergelijkbaar met een scheerspiegel. Ze moeten stuk voor stuk continu op hun plaats worden gehouden, tot op een paar nanometer nauwkeurig. Anders verliest de spiegel zijn juiste vorm als gevolg van doorbuiging, windbelasting en temperatuurschommelingen.
TNO en VDL ontwikkelden hiervoor een computergestuurd systeem van duizenden positiesensoren en beweegbare ondersteuningspunten. Dat wordt de komende jaren in Eindhoven in massaproductie vervaardigd. Een onderdeel van VDL heeft ruime ervaring in precisiemechanica en halfgeleidertechnologie.
twee fasen
‘We hebben een grote vis binnengehaald’, zegt Wilfried Boland, directeur van Nova (Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie). ‘Ik ben er heel blij mee.’ Nova adviseerde TNO en VDL bij het ontwerp.
Volgens voormalig ESO-directeur Tim de Zeeuw blijkt eens te meer dat het Nederlandse lidmaatschap van ESO niet alleen belangrijk is voor de sterrenkunde, maar ook voor de hightechindustrie.
De Extremely Large Telescope wordt in twee fasen gebouwd. De financiering van de eerste fase is volledig rond; voor de tweede fase is het volgens De Zeeuw belangrijk dat ook Ierland eind dit jaar lid zal worden van ESO. Nieuwe ESO-lidstaten betalen een fors bedrag aan ‘entreegeld’.
De top van de 3.000 meter hoge berg Cerro Armazones in de Chileense Atacama-woestijn werd in 2014 al afgevlakt met dynamiet, en de fundering voor de toekomstige telescoop is al in aanbouw. De eerste waarnemingen staan gepland voor 2024. <
