'Tijdreiziger' Chris Marker: de man die overal bij was
De Franse kunstenaar Chris Marker (1921-2012) maakte vooral naam met de revolutionaire kortfilm La jetée, maar zijn oeuvre gaat onmetelijk veel verder. De Bozar-expo Memories of the Future toont de ontelbare manieren waarop Marker de 20ste eeuw vastlegde.
'Schrijver. Filmmaker. Fotograaf. Archivaris. Tijdreiziger.' Het zijn maar enkele van de omschrijvingen die je door een luidspreker hoort schallen, aan het begin van Memories of the Future. Die expo in de Brusselse Bozar biedt een blik in het onmetelijke archief van Chris Marker, iemand voor wie de term 'artistieke duizendpoot' lijkt uitgevonden. Hij is vooral bekend is als film- en documentairemaker. Maar Marker, die in 2012 op 91-jarige leeftijd overleed, was veel meer dan de regisseur van La jetée (1962).
'Het heeft ons, met drie mensen, vier jaar gekost om zijn archief te doorploegen. We hadden een expo van 150.000 vierkante meter kunnen maken'
“Hem in één woord omschrijven? Onmogelijk”, klinkt het resoluut bij Christine Van Assche, de curator van Memories of the Future. De Franse filmmaker Alain Resnais, bekend van Hiroshima mon amour, omschreef hem dan weer als “het prototype van de 21ste-eeuwse mens”. Opvallend, voor iemand die vooral in de 20ste eeuw leefde.
Niet toevallig ontdek je al vroeg in de tentoonstelling Markers voorliefde voor computers en technologie. Met zelf ontwikkelde programma's als Dialector (1988), dat gebruikers in staat stelde om met een computer te praten, en L'Ouvroir (2010), een online-tentoonstelling op het 3D-platform Second Life, onderzocht hij de mogelijkheden van de technologische revolutie. Hij was er snel bij om met Kosinsky Channel zijn online-territorium te markeren, en laadde zijn eigen films op op YouTube, lang voor online films kijken de norm werd.
Toch is dat technologische luik, ironisch genoeg, het meest gedateerde onderdeel van deze tentoonstelling. Interessanter is Markers werk als fotograaf, redacteur, schrijver – in 1949 schreef hij zijn eerste en enige roman, Le coeur net – en documentairemaker. Hij was een tijdlang uitgever van de reisgidsencollectie Petite Planète en reisde zelf de wereld rond. Hij legde zijn ervaringen vast in een collectie van zo'n 40.000 foto's, en maakte in het Peking van 1959 zijn eerste korte documentaire.
Marker lijkt wel Forrest Gump: iemand die op elk scharniermoment van de 20ste-eeuwse geschiedenis aanwezig was. Hij werd in 1944 opgesloten door de Duitsers en sloot zich nadien aan bij het Amerikaanse bevrijdingsleger. Hij maakte de iconische mei 68-protesten mee in Parijs, en de val van de Berlijnse Muur in 1989. En in de jaren 90 trok hij, als zeventiger, naar Joegoslavië om er reportages over de burgeroorlog te maken. Ook die zijn te zien in Memories of the Future.
Vooral The Hollow Men (2005), een installatie over het leed van de Tweede Wereldoorlog, is een fascinerend hoofdstukje in deze tentoonstelling.
Reizen – in ruimte en tijd – is een belangrijk thema in Markers werk. Nergens komt dat meer naar voren dan in La jetée, een sciencefictionfilm van zo'n halfuur, die op één shot na integraal is opgebouwd uit fotostills. Dit revolutionaire stukje cinema, het hoogtepunt van de expo, werd een inspiratiebron voor onder anderen Terry Gilliam en David Bowie.
De film is in de expo integraal te bekijken, net als Les statues meurent aussi (1953), een antikoloniale korte docu die hij samen met Alain Resnais maakte, en Le fond de l'air est rouge (1977), een drie uur (!) durend filmessay over de politieke ontwikkelingen in de jaren 60 en 70. Het zijn de meest diepgravende momenten in een tentoonstelling die, simpelweg door de omvang van Markers oeuvre, vaak een beetje aan de oppervlakte blijft.
'La jetée', een revolutionair stukje cinema en het hoogtepunt van de expo, werd een inspiratiebron voor onder anderen Terry Gilliam en David Bowie
“Het heeft ons, met drie mensen, vier jaar gekost om zijn archief te doorploegen”, vertelt Van Assche. “We hadden een expo van 150.000 vierkante meter kunnen maken.” Dat is het, gelukkig, niet geworden: nu al loop je snel verloren in de doolhof van Markers erfenis. Maar wat verwacht je dan ook van iemand die tegelijk filmmaker, schrijver, fotograaf en tijdreiziger is?
Tot 6 januari in Bozar, Brussel.