Iraanse president Raisi overleden na helikoptercrash: dit is wat we tot nu toe weten

Wat is er juist gebeurd?

Het ongeluk met de presidentiële helikopter gebeurde zondag in de noordwestelijke provincie Oost-Azerbeidzjan in de buurt van Jolfa. Dat is een stad aan de grens met buurland Azerbeidzjan, op ongeveer 600 kilometer van hoofdstad Teheran. Raisi was in die regio om een dam in te huldigen samen met zijn Azerbeidzjaanse ambtsgenoot Ilham Aliyev.

Volgens Iraanse staatsmedia is de helikopter tegen een bergtop gevlogen, de precieze oorzaak is nog niet duidelijk. Raisi vloog in een konvooi van drie helikopters. De andere twee toestellen zouden wel veilig zijn geland in Tabriz, hoofdstad van de provincie Oost-Azerbeidzjan.

De Iraanse staatstelevisie zegt dat er “geen teken van leven is vastgesteld” nadat de helikopter werd gelokaliseerd. Aan boord zaten in totaal negen mensen, waaronder president Ebrahim Raisi en de minister van Buitenlandse Zaken Hossein Amir-Abdollahian. Verder waren ook de gouverneur van de provincie Oost-Azerbeidzjan, de belangrijkste imam van de regio, het hoofd van de beveiliging van de president en drie bemanningsleden aan boord.

Intussen is de zoektocht naar de slachtoffers beëindigd en zijn de lichamen geborgen. “We zijn bezig met het overbrengen van de lichamen van de martelaren naar de stad Tabriz”, zegt de Iraanse Rode Halve Maan.

Waarom verliep de reddingsactie zo moeilijk?

Een Iraanse functionaris liet eerder al aan persbureau Reuters weten dat er weinig hoop was dat de Iraanse president en de andere inzittenden de crash hebben overleefd. “De helikopter van president Raisi is volledig verbrand tijdens de crash... Helaas wordt er gevreesd dat alle inzittenden dood zijn”, klonk het toen.

Door de aard van het terrein, de weersomstandigheden (regen en dikke mist) en de slechte zichtbaarheid door het vallen van de nacht verliep de reddingsactie erg moeilijk. De route naar de plek van het ongeluk is modderig, daarom moesten redders de zoektocht te voet voortzetten. Deze nacht zou een drone van de Turkse luchtmacht de neergestorte helikopter uiteindelijk hebben gelokaliseerd.

Verschillende landen schoten Iran te hulp bij de reddingsactie. Zo stuurde Rusland een team van bijna vijftig gespecialiseerde reddingswerkers om mee te helpen zoeken naar de helikopter. Ook de Europese Unie en landen waaronder Azerbeidzjan, Irak, Qatar en Turkije boden hulp aan bij de reddingsactie.

Het Iraanse staatspersagentschap Irna toont op X beelden van het wrak die door reddingwerkers gemaakt zijn:

Wat betekent dit voor Iran?

Het kabinet in Iran is voor de tweede keer binnen 24 uur bijeengekomen voor een spoedzitting, melden Iraanse media maandagochtend. De regering zegt “zonder verstoring” te zullen opereren na de dood van Raisi. In Iran is niet de president maar de hoogste geestelijke leider degene die het laatste woord heeft over belangrijke beleidszaken. Raisi werd wel gezien als een sterke kanshebber om zijn mentor, de 85-jarige ayatollah Ali Khamenei, op te volgen.

De Iraanse wet schrijft voor dat een president bij overlijden wordt opgevolgd door de vicepresident. In dit geval is dat Mohammad Mokhber, een voormalig officier van de Islamitische Revolutionaire Garde. Ayatollah Ali Khamenei heeft hem intussen aangeduid als president ad interim. Vervolgens moeten binnen vijftig dagen nieuwe presidentsverkiezingen worden gehouden.

De Iraanse staatstelevisie zond maandagochtend religieuze liederen uit en toonde foto’s van de president. “De grote geest van de Revolutionaire Volkspresident van Iran heeft zich bij het opperste koninkrijk gevoegd”, zei het officiële agentschap Irna en prees het “martelaarschap” van de slachtoffers. Ayatollah Ali Khamenei kondigde ook vijf dagen van nationale rouw aan.

Hoe reageert de rest van de wereld?

Intussen hebben de eerste buitenlandse leiders gereageerd op het plotselinge overlijden van de president. Pakistan houdt een dag van rouw. De vlag hangt halfstok uit respect voor Raisi en de andere slachtoffers van de helikoptercrash, en in solidariteit met Iran. "Ik hoopte op goed nieuws", reageert premier Shehbaz Sharif op X na berichtgeving dat alle inzittenden zijn omgekomen. Hij spreekt zijn medeleven uit na het "vreselijke verlies". "De grootse Iraanse natie zal deze tragedie met de gebruikelijke moed te boven komen."

De president van de Verenigde Arabische Emiraten, Mohamed bin Zayed al Nahyan, laat op X weten dat zijn land "in deze moeilijke tijd solidair is met Iran". Hij spreekt van een "tragisch incident", net als de Iraakse premier Mohammed Shia al Sudani. De Iraakse premier laat weten dat Irak "solidariteit betuigt met het broederlijke Iraanse volk en de functionarissen van de Islamitische Republiek tijdens deze pijnlijke tragedie".

De Indiase premier Narendra Modi zegt "zeer bedroefd en geschokt" te zijn door Raisi's "tragische dood". "Mijn oprechte condoleances aan zijn familie en de bevolking van Iran", staat in een verklaring op X. "India steunt Iran in deze tijd van verdriet." Modi stelt dat Raisi's bijdrage aan de relatie tussen hun twee landen "altijd zal worden herinnerd".

Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, brengt namens de Europese Unie "oprechte condoleances" over na de dood van de president, minister en de zeven inzittenden van de helikopter. "Onze gedachten zijn bij hun families." Er zijn verder ook steunbetuigingen uit onder meer Turkije, Rusland, Syrië en Maleisië.

Ook door Iran gesteunde groeperingen hebben gereageerd. Mohammed Ali al Houthi, leider van de Houthi-rebellen in Jemen, heeft zijn condoleances overgebracht. Hamas heeft het over “condoleances en solidariteit” voor ayatollah Ali Khamenei, de regering en het volk in Iran na het “enorme verlies”. De Palestijnse groepering prijst de verongelukte leiders voor hun steun aan de Palestijnse zaak en het verzet tegen Israël. Ook Hezbollah in Libanon heeft steun betuigd. Die groepering noemt de overleden Raisi een “beschermer” van anti-Israëlgroepen in de regio.

Israël zelf heeft laten weten dat het niets met het ongeluk te maken heeft.

Wie was president Ebrahim Raisi?

De 63-jarige Raisi trad in 2021 aan als nieuwe president van Iran en stond toen al bekend als zeer omstreden. De verkiezingen waren een farce, Raisi’s potentiële rivalen waren door de Raad van Hoeders van de Grondwet bij voorbaat van de kandidatenlijst geschrapt.

Raisi is een hardliner die vroeger aan het hoofd van de Iraanse justitie stond. Hij is een beschermeling van ayatollah Ali Khamenei en wordt genoemd als opvolger van de religieuze leider als die zou sterven of zou aftreden.

In 1988 was Raisi een van de vier leden van de zogeheten ‘doodscommissie’ die opdracht gaf een groot aantal politieke gevangen te executeren. Ook zwangere vrouwen en kinderen zijn opgehangen of voor het vuurpeloton gezet. Raisi wordt ervan beschuldigd duizenden mensen de dood in te hebben gejaagd en staat om die reden op een zwarte lijst van de Verenigde Staten.