Het bureau waar bij de vorige verkiezingen de meeste ongeldige stemmen waren rekent op een kort avondje

17.16 uur: Rotterdam

‘De stembiljetten moeten daar liggen. En nee, die papieren moeten hier’, Ronald Tol – voorzitter van Rotterdams stembureau Wolphaertsbocht – ziet er streng op toe dat de dienstwissel tussen de stembureauleden goed verloopt. ‘En altijd zicht op het stemhok houden. Dat is héél belangrijk.’

Stembureau Wolphaertsbocht was tijdens de provincialestatenverkiezingen het bureau met de meeste ongeldige stemmen. In totaal werd 4 procent van de stemmen als ongeldig aangemerkt, terwijl het landelijk gemiddelde slechts op 0,3 procent ligt.

In het Rotterdamse stembureau moet vandaag alles gestroomlijnd lopen. Er is een groen koord gespannen om de kiezers langs de hokjes te leiden, de bureauleden hebben zelfs hesjes aan. ‘Zo ben je altijd herkenbaar, ook als je iemand bijvoorbeeld helpt in een stemhokje. Dat voorkomt misverstanden.’

Volgens stembureaulid Izak Visser – net een groen hesje aangetrokken – is een mogelijke verklaring voor de ongeldige stemmen de taalachterstand en simpelweg het onbegrip van veel wijkbewoners. ‘Soms zetten ze een klein stipje op het biljet. Dan moet je het afkeuren, want het kan ook best dat ze het per ongeluk hebben aangestipt’, zegt Visser. ‘Maar soms is het baldadigheid. Bij een ander stembureau heb ik een keer gehad dat iemand heel groot Zakkenvullers op het papier had gezet.’

De stembureauleden hebben de tijd om alles nog eens goed te checken, want ook in Rotterdam is het rustig. ‘Tot nu toe hebben 102 mensen gestemd… Als je bedenkt dat we per stembureau zo’n duizend biljetten hebben liggen kom je dus wel op een laag percentage uit’, zegt Tol. Visser vindt het ook tegenvallen: ‘Ik zit vaker bij stembureaus en dan zitten we rond deze tijd altijd al zo rond de driehonderd of vierhonderd.’

Er komen dit uur maar een paar kiezers hun stem uitbrengen, onder wie Firat Cefik en zijn moeder Ficiz Tecer. ‘Mijn stem gaat naar Tunahan Kuzu, partij Denk’, zegt Firat. ‘Hij doet veel voor ons als Turken. Je hebt natuurlijk Geert Wilders in de Kamer, die een hekel aan ons heeft. Tunahan neemt het voor ons op. Hij vecht voor ons. Dit is een bedankje.’ Moeder Ficiz knikt instemmend en geeft haar zoon zelfs een klein applaus.

Ook in de rest van de wijk was Denk de afgelopen verkiezingen een van de grootste partijen. Volgens Firat en zijn moeder stemmen ook veel andere Turkse Nederlanders uit de buurt op de partij. Of Firat het belangrijk vindt dat Kuzu hoogstwaarschijnlijk het Europees Parlement niet in zal gaan? ‘Dat maakt niet uit. We willen Denk gewoon groter maken.’ De opmerking kan opnieuw rekenen op een instemmend knikje van zijn moeder.

Stembureauleden Tol en Visser moeten nog tot in de avond door. Maar ook de stemmen voor Denk zullen de opkomst niet meer gaan opkrikken. ‘Het leeft hier gewoon niet’, zegt Tol. Het stemmen tellen – normaal een toch een tijdrovende klus – zal daarom snel klaar zijn. ‘Hoe het er nu uitziet’, zegt Tol terwijl hij op de kleine stapel stempassen wijst, ‘wordt het een kort avondje’.  

14.50 uur: Gorinchem

Met een stempas voor op het tafelblad van haar rolstoel wordt Fopkje Kijlstra (104) door haar zoon naar de tafel van stembureau De Schutse in Gorinchem geduwd. ‘Juni 1914…’, zegt het stembureaulid achter de tafel met bewondering. Samen met haar zoon – Kijlstra is bijna blind – vult ze het biljet in. ‘PvdA’, zegt ze daarna met een gebroken maar trotse stem. ‘Dat is al mijn hele leven mijn partij.’

Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Hoewel Kijlstra aanzienlijk ouder is dan de andere stemmers, is de rest ook op leeftijd in het Gorinchemse verzorgingshuis. Het lokaal is uitgerust met een speciaal stemhokje met een laag tafelblad, zodat de minder valide kiezer ook gemakkelijk het vakje kan inkleuren vanuit een rolstoel.

Ondanks dat de leeftijd weinig divers is, zijn de stemmen in het lokaal de Schutse dat over het algemeen wel. Bij de provincialestatenverkiezingen in maart bleek het een van de meest versplinterde stemlokalen van Nederland. De grootste partij – toen de VVD – haalde slechts 11,9 procent van de stemmen.

De aanwezige kiezers bevestigen dat beeld. Marije Bol (36) stemt SP. Haar vader (66) – ‘Wat? Serieus? Stem jij SP?’, kiest daarentegen voor het CDA. Ook Henny (73) en Ben (74) van den Berg laten hun keuze niet van elkaar afhangen. ‘Ik stem GroenLinks, lang getwijfeld’, zegt mevrouw Van den Berg. ‘Ben heeft uiteindelijk voor 50Plus gekozen, maar ik denk dat hij eigenlijk ook wel twijfelt’, lacht ze naar haar man.

Het is volgens het echtpaar logisch dat in deze buurt de uitslag zo gelijk verdeeld is. ‘Het is een rustige buurt. Alles door elkaar. Sociale huur, maar ook duurdere woningen’, zegt Henny van den Berg. ‘Alle culturen. Zelfs heel christelijke mensen volgens mij.’ Ze wonen al 36 jaar in de buurt. ‘Nooit problemen en geen ruzies. Het is eigenlijk een hele gewone Nederlandse wijk.’

Nadat haar zoon het stembiljet in de bus heeft gedaan, gaat mevrouw Kijlstra weer richting de lift van het verzorgingshuis. Ze moet weer een tijdje wachten op haar volgende stem. Ook de volgende keer zal de keuze weer op de PvdA vallen. ‘Haar identiteitskaart is zelfs nog geldig tot en met 2029’, zegt haar zoon. ‘Ze kan dus voorlopig nog wel even door met stemmen.’  

13.02 uur: Utrecht

Onder de glas-in-loodramen van de Utrechtse Antoniuskerk staat een oudere vrouw met hoofddoek in het stemhok haar biljet uit elkaar te halen. Ze kleurt rustig een van de vakjes in. Als ze achter haar rollator naar de uitgang loopt, komt ze langs een beeld van Christus, levenloos liggend in de armen van Maria.

‘Jezus Leeft zal het hier goed doen’, zegt stembureauvoorzitter Jade Besuyen vanachter haar tafel, terwijl ze naar het beeld wijst. ‘Al schrikt dat beeld ze misschien af’, zegt een stembureaulid naast haar lachend.

De katholieke kerk midden in de Utrechtse wijk Lombok is niet alleen een bijzondere locatie om een stem uit te brengen, maar het is ook de plek waar bij de provincialestatenverkiezingen 4 procent blanco stemmen werd uitgebracht. Dat terwijl het landelijk gemiddelde op 0,3 procent ligt. Een stem is blanco als er geen enkel vakje wordt ingevuld op een ingeleverd stembiljet.

De stemmers die rond het middaguur de koelte van de kerk opzoeken, hebben wel een keuze gemaakt. ‘Normaal stem ik PvdA, maar ik vertrouw Timmermans niet zo’, zegt Jeroen Winkelman (46). ‘Te ijdel en weinig concreet.’

Of de 46-jarige mediaproducer weet waarom zoveel mensen in de Lombok bij de vorige verkiezingen blanco hebben gestemd? ‘Dat lijkt me een proteststem. Je gaat naar de stembus, neemt die moeite, maar doet toch niet echt mee. Jammer, want dan kun je ook niets veranderen.’

De 76-jarige mevrouw E.C. Willemsen – ‘liever geen voornaam in de krant’ – had bijna tegen wat anders geprotesteerd: dat er vandaag gestemd wordt in haar kerk, vindt ze maar niets. ‘Ik kom hier al heel lang. Het is toch een raar gezicht met die stemhokjes.’

Op een tafel bij de uitgang van de kerk liggen foldertjes met een oproep tot donatie aan het plaatselijke klooster. Willemsen pakt een boekje over de geschiedenis van het klooster. ‘Mag ik dit wel meenemen?’ zegt ze onzeker. ‘Ik weet niet of ik het al heb. Dan breng ik ’m wel terug hoor.’

Ze maakt haar stem in de kerk vandaag overigens ruimschoots goed met een christelijke stem. Ze glimlacht: ‘CDA, helemaal volgens de traditie.’ 

11.12 uur: Amsterdam

Tussen het computermuseum en het chemicaliënbeheer van het Amsterdamse Science Park lopen Mira (26) en Jelle Beuckens (26) het stemlokaal uit. ‘GroenLinks heb ik gestemd’, zegt Mira. Jelle knikt instemmend. ‘Ook GroenLinks’, zegt hij. ‘Maar dat is wel een beetje een gewoonte geworden de afgelopen jaren.’

Het lijkt ook een gewoonte op de locatie van de Universiteit van Amsterdam. GroenLinks haalde hier tijdens de provincialestatenverkiezingen een absolute meerderheid van 54 procent van de stemmen.

‘Bij mij kwam naast GroenLinks ook nog 50Plus uit de stemwijzer’, lacht Mira. ‘Dat heb ik maar naast me neergelegd.’ Verder heeft ze geen andere partijen overwogen. Pro-Europa is ze wel, maar van de pro-Europese partij Volt – die zich vooral richt op jonge progressieve mensen – had ze tot het stembiljet nog nooit gehoord.

Drie rugzakjes steken net uit de drie naast elkaar geplaatste stemhokjes. Vlug loopt een van de studenten door. ‘Studenten stemmen vaak net even voor hun college of in een pauze’, zegt het stembureaulid dat met een vriendelijke lach de haastende studenten bij binnenkomst begroet. ‘Maar we merken wel dat het wat rustiger is dan normaal’, voegt iemand aan de stemtafel daaraan toe. ‘Tot nu toe zitten we op ongeveer zeventig.’

Twee van de rugzakjes gooien bijna gelijktijdig hun stem in de bus. Emma Verhulp – student politicologie en rechten – en Koen Greuell – student computational science – hebben weloverwogen hun stem gemaakt.

‘Ik heb op een wetenschapper van de TU Delft gestemd’, zegt Koen. ‘Nummer tien van GroenLinks. Ik vind het belangrijk dat er meer bètawetenschappers in de politiek komen. Die kunnen de data waarmee in de politiek worden geschermd vaak beter duiden.’

Emma heeft nog wel een stem op de pro-Europese partij Volt overwogen. ‘We hadden een discussie in de groepsapp met andere politicologie studenten over hun standpunten. Die waren wat onduidelijk. Ik heb toen toch voor de Partij voor de Dieren gekozen.’

De studenten kennen weinig mensen die niet op een linkse partij stemmen deze verkiezingen. ‘Al zit ik wel in een werkgroep met iemand die betrokken is bij Forum’, zegt Emma. ‘Dat leidt vaak tot heftige discussies.’ Ze vindt wel dat de universiteit soms wat links is. ‘Dat kan je soms merken in de denkers die worden behandeld. Zelf vind ik dat niet zo’n ramp. Ik stem toch wel links.’ 

09.39 uur: Volendam

In het stembureau op basisschool Blokwhere in Volendam wordt de koffie nog eens ingeschonken. ‘Het is een stuk rustiger dan tijdens de provincialestatenverkiezingen’, merkt een stembureaulid op als het lokaal net een half uur is geopend. ‘Maar vorig jaar kwamen veel stemmen op het laatst. Vooral de stemmen voor Baudet lagen boven in de stembus.’

In het Volendamse stembureau kreeg Forum voor Democratie tijdens de statenverkiezingen in maart bijna 62 procent van de stemmen. Daarmee was het de grootste lokale overwinning voor de partij in Nederland. Ook in de rest van de gemeente Edam-Volendam is FvD populair.

‘Ik stem pro-Europa’, zegt Cees Snoek (40) als hij de basisschool uitloopt. Ondanks de grote overwinning bij de vorige verkiezingen zijn de Forum-stemmers nog nauwelijks te bekennen. ‘Daarvoor is het ook te vroeg’, zegt Snoek. ‘Dat zijn harde werkers. Die zijn allang aan het werk. Ze komen pas vanmiddag.’

De eerste kinderen lopen al het schoolplein op. ‘Nog even stemmen Dion?’, vraagt een moeder aan haar zoontje. De jongen rent snel door, langs het stemlokaal.

Ook Kees Tuijp (40) heeft net zijn kinderen naar de school gebracht. Hij woont om de hoek. ‘Derk Jan Eppink, Forum’, zegt hij zelfverzekerd als naar zijn stem wordt gevraagd. ‘Ik heb altijd VVD gestemd, maar bij de vorige verkiezingen heb ik een andere keuze gemaakt. Ik heb moeite met de koers die Europa nu vaart. Die koers moet worden bijgestuurd, met een tegengeluid.’

Tuijp denkt niet dat opvallend grote steun voor Forum specifiek Volendams is. ‘Het idee dat we angstig zijn voor alles van buiten is inmiddels echt achterhaald’, zegt hij. ‘De jongere generatie heeft vaak in Amsterdam of elders gestudeerd. Het idee van het gesloten dorp is echt weg.’

In het stembureau staat inmiddels een kleine rij. Ouders lopen toch nog even het stembureau in met paspoort en pas. Velen werpen een snelle blik naar binnen en stappen weer op de fiets.

Waarom Forum nou zo groot is geworden in stembureau Blokwhere? ‘Hier hebben we hard gewerkt en hebben we er hard aan getrokken om het land er weer bovenop te krijgen’, zegt Tuijp. ‘Het is niet de angst voor buiten, maar de angst om alles te verliezen. Daarom kies ik voor deze partij.’

_{N.B.: Een naam in dit artikel is op verzoek van een geïnterviewde en na goedkeuring door de hoofdredactie van de Volkskrant geanonimiseerd op 28 mei 2019.}