In navolging van EU-president Tusk willen Oostelijke landen nu ook de asielquota loslaten
Donderdag staat in Brussel de Europese solidariteit voor een vuurproef. Oostelijke landen willen de asielquota loslaten. Een schande, vindt onder meer premier Rutte.
Het is even slikken voor premier Rutte als hij vanmiddag in Brussel arriveert: Polen, Hongarije, Slowakije en Tsjechië stoppen 35 miljoen euro in het speciale EU-Afrikafonds dat migratie moet voorkomen. Het is hun afkoopsom voor de Brusselse asielquota. Quota waarop Rutte zeer gebrand is, omdat anders bij een nieuwe migratiecrisis onevenredig veel vluchtelingen naar Nederland komen.
De Visegradlanden, zoals de vier worden genoemd, hebben het perfecte moment gekozen voor hun 'gulle gebaar'. Op de eerste dag van de EU-top, pal voor het diner van de regeringsleiders over de heikele migratiekwestie en met de internationale pers alom aanwezig. Bovenal sluit de Visegradactie naadloos aan op de brief die EU-president Tusk deze week naar de leiders stuurde. Daarin roept de Pool op het pad van de asielquota - grote migratiegolven worden automatisch herverdeeld over de lidstaten - te verlaten omdat het louter tot verdeeldheid, wantrouwen en frustratie leidt. Het Commissievoorstel voor dergelijke quota zit na anderhalf jaar onderhandelen muurvast.
Dat Tusk oproept tot een 'consensusaanpak' druist in tegen de regel dat justitiele besluiten met meerderheid worden genomen
De brief van Tusk heeft veel kwaad bloed gezet. Europees Commissaris Avramopoulos van Migratie schoot dinsdagmiddag al met scherp. Hij noemde de brief van Tusk 'onacceptabel', 'anti-Europees' en een 'ondermijning van de solidariteit' waarop de EU is gebaseerd. Een uitzonderlijk harde uithaal van een Commissaris naar de EU-president. Maar ook Duitse diplomaten spreken over 'de bizarre brief van Tusk'; de Zweden, Belgen en Maltezen reageren ontstemd; en Rutte zal vanavond zijn ongenoegen laten blijken. Het wordt een scherp debat, voorspellen EU-diplomaten.
De weerstand van Nederland, Duitsland en Zweden zit diep en niet alleen omdat zij in 2015 en 2016 veel vluchtelingen opnamen en de broeders en zusters uit het Oosten nauwelijks. Dat Tusk de leiders oproept tot een 'consensusaanpak' (lees: toelaten van migranten alleen op vrijwillige basis) druist in tegen de regel dat besluiten op justitieel terrein met meerderheid worden genomen. Als Tusk zijn zin krijgt, is volgens Rutte het hek van de dam: elke keer als een land moeite heeft met iets, trekt het aan de consensusrem en wordt er niets meer besloten.
'Het is een beloning op dwarsliggen', zegt een betrokken diplomaat. Extra pikant nu de Commissie vorige week naar het Hof van Justitie in Luxemburg stapte om Polen, Hongarije en Tsjechië te dwingen de in 2015 afgesproken asielquota op te nemen.
Daarnaast staan Rutte en zijn Duitse en Zweedse collega's niet te trappelen om thuis uit te leggen dat zij wel en anderen geen vluchtelingen zullen opnemen. Bovendien vinden ze het politiek ongepast dat Italië en Griekenland - door hun geografische ligging - de zwaarste asiellast blijven dragen.
Splijtzwam
Tusk meent op zijn beurt, gesteund door de Visegradlanden en met sympathie van Kroatië, Slovenië, Roemenië en de Baltische staten, dat Brusselse asielquota een te grote aanslag zijn geweest op de soevereiniteit van de lidstaten. Ze zijn uitgegroeid tot splijtzwam. Het vertrouwen tussen lidstaten is kapotgemaakt, aldus Tusk. Daarbij zijn de quota ineffectief gebleken. De eenmalige herplaatsingsactie - met een stemming erdoor geduwd - van 160 duizend vluchtelingen die in Italië en Griekenland vastzaten, werd een debacle: slechts 32 duizend zijn er naar een ander land vertrokken, waarvan een deel vervolgens illegaal naar Duitsland is doorgereisd.
Tusk doet met zijn migratiebrief waarvoor hij eerder dit jaar groen licht kreeg van Rutte en zijn collega's: leg de meningsverschillen bloot om vastgelopen dossiers los te wrikken. De Pool kiest echter ook positie, tot verrassing van zijn aartsvijanden in Warschau die nu schoorvoetend moeten toegeven dat ze het - voor het eerst - met hem eens zijn.
Het vertrouwen tussen lidstaten is kapotgemaakt en de quota zijn ineffectief gebleken
Eerder dreigde Nederland dat de asielweigeraars desnoods uit de vrijreizenzone gegooid moeten worden
Ook de EU-president kiest zijn moment. In Italië (dat dit jaar de meeste migranten opvangt) komen de verkiezingen eraan en dus kan premier Gentiloni zich geen rel veroorloven over de mislukte spreiding. Bondskanselier Merkel op haar beurt zit met een demissionaire regering, waarmee de druk op Rutte stijgt.
Die zal de 35 miljoen van de Visegradlanden verwelkomen, ook al is het niet bijster veel: Nederland alleen al heeft eerder 26 miljoen toegezegd voor het Afrikafonds, en de helft daarvan is inmiddels overgemaakt. Rutte zal tegelijk benadrukken dat het de vier Oost-Europese landen niet van hun quotaplicht ontslaat. Eerder dreigde Nederland dat de asielweigeraars desnoods uit de vrijreizenzone (de Schengenzone) gegooid moeten worden. Commissieambtenaren noemen dit bluf, een mini-Schengen schaadt de Nederlandse export.
Problematisch voor de premier is dat de tijd zich tegen hem keert. De komende zes maanden is Bulgarije EU-voorzitter en dat is niet van plan aan de asielquota te sleuren. Halverwege 2018 neemt Oostenrijk de voorzittershamer over, waar een regering met de FPÖ ook niet wildenthousiast wordt van het verplicht opnemen van vluchtelingen. Dus blijft de quotakwestie op het bordje van de leiders liggen. En daar is unanimiteit vereist.
Tusks oproep om de quota nu al los te laten komt volgens diplomaten 'te vroeg'. De EU-president wil uiterlijk in juni 2018 een besluit. 'Een stevige migratiecrisis dit voorjaar zou Nederland en Duitsland niet slecht uitkomen', merkt een diplomaat op. Dan sluiten lidstaten vanzelf hun grenzen - zoals Duitsland, Oostenrijk en Zweden eerder deden - en is het mini-Schengen als drukmiddel een feit.