In die verbanden bepalen clubs van wethouders steeds vaker gezamenlijk beleid, om dit daarna als voldongen feit te presenteren aan hun raadsleden. Ruim de helft van de raadsleden ziet dat als een bedreiging van de lokale democratie.

Dit blijkt uit een landelijke enquête over gemeentelijke samenwerking van Raadslid.Nu, de Nederlandse vereniging van raadsleden, die donderdag wordt gepresenteerd. Er deden ruim 1.400 raadsleden aan mee.

Die ontevredenheid over invloed op gemeentelijke samenwerking bleek ook in een enquête uit 2013. Sindsdien is het aantal samenwerkingsverbanden gegroeid, vooral na de overheveling van zorgtaken naar de gemeenten in 2015. 'Toen hebben veel gemeenten de intentie uitgesproken dat ze raadsleden goed zouden betrekken bij de besluitvorming', zegt directeur Henk Bouwmans van Raadslid.Nu. 'Het is teleurstellend dat de raadsleden blijkbaar niet tevreden zijn gesteld.'

Raadsleden willen daarom meer handvatten om genomen besluiten ongeldig te verklaren of de samenwerking te beëindigen. Ook zouden wethouders jaarlijks op een 'verantwoordingsbijeenkomst' uitleg moeten geven aan de raad.

Gemeenten werken op steeds meer terreinen samen, bijvoorbeeld omdat grootschalig inkopen goedkoper is en samenwerken efficiënter. Zo kopen ze gemeenschappelijk (jeugd)zorg in of de afvalinzameling. Hoogleraar regionaal bestuur Marcel Boogers van de Universiteit Twente: 'Door de decentralisatie zijn steeds meer grote onderwerpen naar de samenwerkingsverbanden geschoven. Wethouders maken daarin de dienst uit. Raadsleden moeten het dan maar geloven als er een zegt: dit is het maximale wat ik eruit heb kunnen halen. Dat schuurt.'

Boogers spreekt van 'bestuurlijke verrommeling' en vindt een debat op zijn plaats. 'Hoe kunnen we gemeentelijke samenwerking een democratischer fundament geven?' De Drechtraad in de regio Dordrecht, waarin raadsleden van de samenwerkende gemeenten zitten, noemt hij 'het vernieuwendste voorbeeld van hoe democratie op regionaal niveau is georganiseerd'.

Op de hoogte

Uit de enquête blijkt dat bijna alle raadsleden voor samenwerking zijn; ze willen alleen meer invloed. Eenderde van hen weet bovendien niet precies in welke samenwerkingsverbanden hun gemeente zit. Ook eenderde zegt onvoldoende kennis te hebben om de besluiten in de samenwerkingsverbanden te controleren, en 1 op de 3 raadsleden zegt hiervoor geen tijd te hebben. Opvallende uitkomst is dat hoe groter de gemeente is, des te minder de raadsleden weten van de gemeenschappelijke samenwerkingen.

Volgens honorair hoogleraar bestuurskunde Arno Korsten van de Universiteit Maastricht kunnen raadsleden zelf meer doen. 'Zij moeten zich op de hoogte stellen en hun wethouders wensen en eisen meegeven.' Ook kunnen ze de wethouder vooraf vragen het resultaat te komen bespreken.

Volgens Bouwmans van Raadslid.Nu is het ingewikkeld om er zo dicht op te zitten. 'Vergelijk het met Tweede Kamerleden die zicht proberen te houden op de besluitvorming in Brussel.'

Oud-minister Plasterk van Binnenlandse Zaken suggereerde eerder dat gemeenten voor een adequate uitvoering van de nieuwe zorgtaken zouden moeten fuseren tot ten minste honderdduizend inwoners. Maar veel gemeenten kozen voor samenwerking in plaats van voor herindeling. Sommige verbanden beslaan een hele provincie.

52 procent van de raadsleden van kleine gemeenten met minder dan 25 duizend inwoners ziet fuseren met andere gemeenten als onvermijdelijk alternatief voor het gebrek aan democratische controle in de regionale samenwerkingen, blijkt uit de enquête.

Rond Dordrecht werken zes - en binnenkort zeven - gemeenten samen, al twaalfenhalf jaar. Hoe vangen zij het werk op dat veel gemeenten sinds de decentralisering overstelpt? 'Win-win', klinkt het. Maar ook: 'Het schuurt.'