Professor Sven Biscop: ‘Je voelt nu al aan dat het idee dat deze oorlog zal eindigen met de volledige bevrijding van Oekraïne onwaarschijnlijker wordt’

Professor Sven Biscop (Universiteit Gent en Egmont Instituut) houdt in zijn nieuw, Engelstalig, boek een sterk pleidooi voor een globale Europese meerjarenstrategie die ons politiek, economisch en defensief wapent. Dit is geen nieuwe wereldorde staat bol van voorbeelden waar we nu in de wereld kansen laten liggen om onze toekomstige generaties veilig en welvarend te houden, te beginnen in Oekraïne, waar Rusland deze week grote terreinwinst boekte terwijl westerse wapenleveringen op zich laten wachten.

Faalt de westerse strategie of hebben we er gewoon geen?

“We voeren vooral niet uit wat we beslisten: Oekraïne laten overleven als onafhankelijke staat. We leverden wapens, noemden aantallen voor de toekomst en daar schieten we als Europeanen nu tekort. De Amerikanen zijn door politieke spelletjes traag maar leveren hun munitie en wapens wel. Wij hebben ze gewoon niet, of veel te weinig. Het is beschamend dat Oekraïne door ons in de problemen komt. Oekraïne kan deze oorlog nu nog altijd verliezen. We moeten toch bij onze verantwoordelijkheid stilstaan ”

Estland, Polen, Litouwen en vooral Frans president Macron sluiten niet uit troepen te sturen naar Oekraïne om te helpen in de achterhoede. Ook de voorzitter van de Amerikaanse Joint Chiefs of Staff zei donderdag dat de inzet van NAVO-trainers onvermijdelijk lijkt. Is dat realistisch?

“Ik begrijp dat Macron aan Poetin het signaal geeft niet uit te sluiten dat wij onszelf mengen als hij te ver gaat.

“Ik zie wel twee problemen. Eén: president Biden wil geen VS-troepen rechtstreeks in deze oorlog sturen en de realiteit is dat de Europeanen op dit moment alleen niet in staat zijn tot grootschalige gevechtsoperaties. Dus in feite weet iedereen dat het bluf is. Twee: zelfs ondersteunende taken om Oekraïne te ontlasten zijn een risico. Zodra je troepen in Oekraïne hebt, zullen er slachtoffers vallen, ook onbedoeld, want de Russen bombarderen zowat overal. Wat ga je dan doen als er tien Fransen sneuvelen?

“Ook pakt dit nog altijd niet het probleem van de wapens en munitietekorten aan, ook voor onszelf. Zolang je dit niet oplost moet je niet beginnen aan grondoperaties.”

De grand strategy van Poetin is volgens u deze van tsaar Peter de Grote: strategische diepte scheppen door van Oekraïne een satellietstaat te maken. Wij maken ze als EU-kandidaat straks onze nieuwste grensstaat. Dit blijven eeuwig botsende belangen.

“Ja, want dat we van Oekraïne een kandidaat-lidstaat hebben gemaakt was weliswaar de goede maar ook een heel vergaande beslissing. Een kandidaat-lidstaat moet je steunen. Ik weet niet of het overal al is doorgedrongen hoe we ons hebben vastgeklikt, ook wat veiligheidssteun betreft. Tot vandaag heeft de EU nog altijd geen langetermijnplan welke militaire capaciteit de Oekraïners als nieuwe grensstaat nodig hebben, hoe wij dat gaan produceren, betalen en naar hen transfereren. Ik vind het verbazend dat de EU hier niet mee bezig is. Zelfs als de oorlog morgen eindigt in een wapenstilstand, moet Oekraïne een sterk conventioneel leger uitbouwen om een derde oorlog af te schrikken. Je ziet nu al de lidstaten aarzelen. Een EU-voorstel voor 30 miljard euro per jaar tot 2028 pakte niet. De NAVO stelt nu 100 miljard voor maar het slaat ook niet aan. Zoveel er gepraat wordt over urgentie, zo weinig concreet engagement er is. Tja, dan geef je natuurlijk heel sterk de indruk aan Poetin dat wij het niet gaan volhouden. Het is echt hoog tijd voor een veiligheidsgarantie op lange termijn, mét budgetten.”

Drie decennia na het einde van de Koude Oorlog wordt er opnieuw een IJzeren Gordijn door Europa getrokken, waarschuwt u. Dreigt Oekraïne straks verdeeld te raken in een West- en een Oost-Oekraïne, zoals Duitsland (1945-1989) vorige eeuw?

“Het risico bestaat. Het Westen zit nu al in een nieuwe Koude Oorlog met Rusland. Zolang Poetin aan de macht blijft, zal dat ook zo blijven. Als het van hem afhangt, gaat hij verder dan de USSR met Oost-Duitsland, want hij wil Oekraïne zoveel mogelijk annexeren, daar waar de DDR een eigen staat was. In Oekraïne zie ik eerder gelijkenissen ontstaan met de zwaar versterkte demarcatielijn tussen de twee Korea’s, die in 1953 een wapenstilstand sloten maar tot vandaag nooit een vredesakkoord en blijvende twisten over grondgebied hebben. Je voelt nu al overal aan dat het idee dat deze oorlog zal eindigen met de volledige bevrijding van Oekraïne onwaarschijnlijker wordt, gezien de evolutie van de militaire machtsbalans. Net zoals West-Duitsland vorige eeuw zullen we de Oekraïners wel veiligheidsgaranties moeten geven, waarbij we na de oorlog ook troepen sturen.”

Betwist grondgebied afstaan in ruil voor een wapenstilstand zou voor president Zelensky en voor ons een bittere pil zijn.

“Ik denk dat we dat debat onder onszelf niet goed durven voeren, uit schrik om over te komen als defaitistisch. Toch hoeft het niet te betekenen dat je al opgeeft als je erover nadenkt, wel dat je je al aan het voorbereiden bent op alle scenario’s. In het begin wou men daar in EU-kringen niet over spreken. In NAVO-kringen zei men wél al heel vroeg dat het doel was om Oekraïne in de best mogelijke positie te brengen voor onderhandelingen. Toch blijft het belangrijk te benadrukken dat het nu niet aan ons is om Oekraïne op te leggen te stoppen met vechten, zeker nu Rusland in de aanval blijft gaan. Poetin zou dat als signaal zien dat de westerse steun afbrokkelt. Nu is hét moment om ze te helpen doorduwen om later misschien meer te bereiken aan tafel. Zolang Oekraïne wil blijven vechten moeten we ze steunen. Pas als Oekraïne door de gegeven machtsbalans, of onvoldoende middelen, wil onderhandelen, komen we in een ander scenario terecht.”

Met Oekraïne als toekomstig lid van zowel de EU als de NAVO?

“Ja, we moeten tegenover Poetin duidelijk stellen dat neutraliteit als onderhandelingskaart op tafel niet kan. Ik vind dat je de twee lidmaatschappen moet koppelen. Ook EU-leden zijn verplicht elkaar te verdedigen maar doen dat nu ook al via de NAVO. Zolang we als EU onszelf niet kunnen verdedigen, moet je elke nieuwe lidstaat ook opnemen in de NAVO. Maar ze moeten eerst EU-lid worden. Je moet via de toetredingscriteria zeker zijn dat Oekraïne politiek en economisch op het goede pad is.”

Om klaar te zijn voor mogelijke nieuwe Russische agressie besliste de 75-jarige NAVO tot een New Force Model, waarbij 300.000 Europese soldaten snel ontplooid moeten worden. Alleen, van de 1,5 miljoen Europese militairen bevindt zich nog maar 10 procent in de vereiste paraatheid. Hoe erg is dat als we plots snel moeten zijn, zonder de Amerikanen?

“Ik denk dat dit hoe langer hoe meer een strategisch risico is. We hebben geen volledig leger als we alle Europese NAVO-legers bijeenleggen. Om volledig operationeel te zijn hebben we niet alleen meer parate strijdkrachten maar ook eigen strategische capaciteiten nodig waarover nu alleen de VS beschikken, zoals een globaal inlichtingenapparaat. We weten al sinds president Obama dat Azië voor Washington de prioriteit is. Als er daar ooit iets gebeurt, zullen zij dat voorrang geven. Toch blijven we al twaalf jaar zeggen dat zij ons wel zullen helpen. Nee dus. Er is zo veel waar we als Europeanen zelf in moeten investeren maar het niet doen. Ik vind dat heel spijtig.

“Europese defensie bestaat al 25 jaar, het is ook mijn hobby horse, maar ik moet toegeven dat het mislukt is. We hebben niet meer capaciteiten dan een kwarteeuw geleden. De volgende Europese legislatuur staat op een keerpunt. Gaan ze nog eens 25 jaar doen alsof we een defensiebeleid hebben of gaan we iets anders doen? Voor mij is de keuze duidelijk: de EU-landen moeten het New Force Model gebruiken om een Europese pijler uit te bouwen binnen de NAVO, via EU-middelen zoals het Europees Defensiefonds. Dan krijgen we 300.000 parate Europeanen met eigen strategische capaciteiten. Een conventionele defensie in Europa zou eigenlijk maar één Amerikaan nodig moeten hebben, de Supreme Allied Commander in Europe (SACEUR), volgens afspraken altijd een Amerikaan. Natuurlijk kunnen Amerikanen hier zelf ook troepen ontplooien en blijven we ook onder hun nucleaire paraplu.”

België hinkt op veel vlakken nog achterop in de NAVO. Wat is het grootste pijnpunt?

“Iedereen denkt dat Defensie al veel kreeg in deze regering. Er is inderdaad fors geïnvesteerd in grote uitrusting maar de tekorten blijven betekenisvol. Ik denk dat veel mensen niet goed beseffen dat er zich een enorme crisis aan het aan aftekenen is in onze defensie door een gebrek aan werkingsmiddelen, die je nodig hebt om te oefenen, munitie aan te kopen, enzovoorts. Daar is een gigantisch gat. Alleen al om onze voorraden op het vereiste NAVO-peil te brengen kost het 8 miljard euro.

“De rekrutering van vast personeel en reservisten gaat geleidelijk aan wel beter maar ook daar zijn we er nog niet, door tekorten op de arbeidsmarkt. De inzet zal nochtans door het nieuwe NAVO-model veel intenser worden. We gaan permanent troepen in Roemenië en de Baltische staten moeten laten roteren. Er zullen ook altijd crisissen zijn in het Zuiden. Denk aan de Afrikaanse Sahel of strategische maritieme corridors zoals Suez tot de Rode Zee en Perzische Golf.”

Over het Zuiden gesproken: wat moet de EU volgens jou beter doen om de oorlog in Gaza te helpen stoppen?

“We moeten als Europa onze economische hefbomen gebruiken. Zo kunnen we druk zetten op Israël om te zeggen: dit moet nu stoppen ofwel eindigt onze economische relatie. Duitsland, Nederland en een paar andere lidstaten blijven nu nog onvoorwaardelijk achter Israël staan maar een groep lidstaten zou in een aantal grote sectoren kunnen zeggen dat ze de relaties opschorten zolang de oorlog duurt.”

Moeten we ook de universitaire samenwerking stoppen, zoals de Universiteit Gent nu doet na studentenprotesten?

“Universitaire samenwerking is het laatste dat ik zou stopzetten omdat je net daar een kanaal voor dialoog hebt. Ik ben blij dat veel studenten politiek actief zijn, maar ik zie niet in hoe je mensen helpt door academische uitwisseling stop te zetten, omdat dit net een manier is om een aantal intellectuelen die kritisch staan tegenover hun eigen regering wat ademruimte te geven. Er is één uitzondering: je moet nu natuurlijk met Israël geen onderzoeksprojecten opzetten om nieuwe defensietechnologie te ontwikkelen.”

Gelooft u nog in een tweestatenoplossing?

“Ja. Ik zie niet in hoe we het anders gaan kunnen oplossen. Als de oorlog stopt, hopelijk snel, is de eerste stap om een nieuwe bestuursvorm voor Gaza te vinden. Je kan niet terug naar het status quo, want dan begint alles na verloop van tijd opnieuw. Dan kan je naar een soort Oslo bis gaan, om met alle spelers de Oslo-akkoorden echt uit te voeren - wat Israël nooit heeft gedaan.”

Kan dat nog wel, met Gaza in puin en de Westelijke Jordaanoever verbrokkeld?

“Zolang de Palestijnen in de tweestatenoplossing blijven geloven moeten wij dat steunen. Er zullen Israëlische nederzettingen ontruimd moeten worden en overgedragen aan Palestina. Iedereen die stabiliteit in het Midden-Oosten wil, zou Israël moeten zeggen dat ze moeten ophouden zich als een kolonisator te gedragen, want dat doe je als je land inneemt en de bevolking vervolgens staatsburgerschap ontzegt. Iedereen, ook wij Belgen, weet dat je een kolonie nooit kan handhaven zonder geweld. Hun huidige strategie is gedoemd om te mislukken.”

De EU zou goed geplaatst zijn om dat te zeggen maar u besluit in uw boek dat ze geen stem meer heeft op het wereldtoneel. ‘Brussel verloor de verhaallijn’, klinkt het scherp. Hoe vinden we ze terug?

“De volgende EU-legislatuur zal een grand strategy moeten uitdokteren, een groot visiedocument voor de komende jaren. Ik weet dat sommige mensen denken dat we dan tijd verspillen met vergaderen maar precies omdat we nu geen verhaallijn meer hebben is er chaos. De lidstaten spreken voortdurend over geopolitiek zonder goed te weten wat het wil zeggen. Er wordt gezegd dat we assertiever moeten zijn maar dat is een methode. Ik mis het doel dat ze willen bereiken: hoe zien ze onze rol in de wereld?”

Hoe ziet u onze rol in de wereld?

“De EU is het best geplaatst om de wereld bijeen te houden, en een vergelijk te vinden waarbij zowel China als de VS min of meer binnen dezelfde set van internationale rechtsregels blijven spelen. Natuurlijk zal er concurrentie blijven en zelfs rivaliteit, maar ik geloof dat wij dat beheersbaar kunnen houden. Ik denk dat we weer scherp moeten stellen dat een machtsevenwicht vinden voor deze multipolaire wereld ons doel is. Er is natuurlijk geopolitieke rivaliteit maar wij moeten de antwoorden vinden om de wereldpolitiek daarvan weg te sturen. Het alternatief zou veel erger zijn. Hoe Rusland zich al buiten de globale rechtsregels plaatste is helaas het bewijs.”

This is not a New World Order. Europe Rediscovers Geopolitics, from Ukraine to Taiwan, Sven Biscop, Owl Press, Borgerhoff & Lamberigts, 144 p., 22,99 euro.