De hoofdconclusie in het rapport van de forensische audit is dat de wet op overheidsopdrachten in Houthalen-Helchteren niet gerespecteerd werd in verschillende grote dossiers, zoals het Nieuw Administratief Centrum (NAC), Mijnpark en het John Cuppens-plein. Nochtans heeft de gemeente een Cel Overheidsopdrachten, met als taak de administratie en facturatie van overheidsopdrachten op te volgen. Voor de grote bouwdossiers van het NAC en Mijnpark werd echter minimaal gebruik gemaakt van de dienstverlening van deze cel. Het rapport stelt dat in beide dossiers documenten gebrekkig ondertekend zijn, of zelfs volledig ontbreken.

1,9 miljoen euro

Het doel van het NAC was om verschillende lokale overheidsdiensten – gemeente, politie, bibliotheek en OCMW – onder één dak te krijgen. Het rapport wijdt een volledig hoofdstuk aan Creando, het consultbedrijf dat in het NAC gehuisvest is en in 2010 werd aangesteld om een nieuwe organisatiestructuur voor het pas opgetrokken gebouw uit te werken.

Op 28 juni 2010 plaatste het college van burgemeester en schepenen hiervoor een eerste bestelling van 285.173 euro. Iets wat logischerwijze een tijdelijke, begeleidende taak zou zijn, werd vervolgens tussen 2011 en 2015 jaar na jaar verlengd. Het autonoom gemeentebedrijf (AGB) Masterplan baseerde zich daarvoor telkens op een uitzonderingsregel in de wet op overheidsopdrachten: het beweerde dat alleen Creando deze opdracht kon uitvoeren vanwege de technische specificiteit ervan. Een verklaring die de gemeente echter niet kan aantonen met argumenten, en dus schrijven de auditeurs dat “de fundamentele principes van mededinging niet gerespecteerd werden, wat een ernstige schending is van de wetgeving op overheidsopdrachten”.

Bovendien mag wettelijk gezien het bedrag van de verlengde opdracht ook niet hoger zijn dan 50 procent van het oorspronkelijke bedrag. De uitgaven aan Creando van 2010 tot 2015 bedroegen in totaal 1.859.007 euro “waardoor het maximale plafond ruimschoots overschreden werd”. Ook op dit vlak oordeelt het rapport dat de wet op overheidsopdrachten niet gerespecteerd werd.

Geschuifel met Mijnpark

Het andere grote bouwproject in Houthalen-Helchteren, de publiek-private samenwerking (PPS) Mijnpark, werd ook onder de loep genomen. Mijnpark moet een nieuwe wijk worden met 270 woonentiteiten – van appartementen tot vrijstaande huizen – en tien KMO-panden.

Na een eerste selectiefase werd de enige inschrijver, de THV Kumpen-Cordeel-Houben, uitgenodigd voor het indienen van een eerste offerte op basis van een bestek, opgemaakt op 22 november 2011. Dat bestek vereiste dat de inschrijver een score van minimum 70 procent moest halen op de afzonderlijke gunningscriteria. De THV diende een eerste offerte in op 27 april 2012. De offerte werd echter nooit afgetoetst aan die gunningscriteria waardoor het AGB Masterplan ook hier de wet niet respecteerde. De onderhandelingen met de THV werden dus onrechtmatig aangevat en het verdere verloop van de procedure – inclusief de gunning van de opdracht – was bijgevolg onrechtmatig. De opdracht had volgens Audit Vlaanderen moeten worden stopgezet. En het AGB Masterplan had een nieuwe opdracht moeten uitschrijven.

In hetzelfde dossier bleef het AGB ook in gebreke wat betreft de beoordeling van de medewerkers van een advocatenbureau die het project moesten begeleiden. Dat bureau gaf juridisch advies over de omschakeling van een participatieve naar een contractuele PPS. Concreet: aanvankelijk ging de gemeente mee Mijnpark ontwikkelen, uiteindelijk zou het helemaal in handen komen van de privéontwikkelaars. Een nieuw bestek werd daarvoor opgemaakt, maar de omschakeling van participatieve naar contractuele PPS werd niet gemotiveerd. Volgens de auditeurs was het aangewezen om de opdracht opnieuw te publiceren. Opnieuw werd de wetgeving op overheidsopdrachten niet gerespecteerd.

Zelfde kritiek geldt voor de plannen voor het verzonken John Cuppensplein van het Brusselse architectenbureau MOPurbandesign. Ook hier is er onvoldoende motivering om dit bureau aan te stellen en werden zowel de gunning als het juryverslag geantidateerd. De vraag waarom de gemeente – die zich voor de meeste dossiers toch laat bijstaan door juridische experten – achteraf data van belangrijke documenten aanpast, is niet duidelijk.

Politieke inmenging

Audit Vlaanderen onderzocht ook of er politieke inmenging was in een privébouwdossier. Een stedenbouwkundige ambtenaar weigerde een vergunning te ondertekenen omdat die niet voldeed aan de regelgeving. De lokale bouwheer moest een ondergrondse parking voorzien als hij appartementen wilde bouwen, maar die zag dat niet zitten. De ambtenaar getuigt in het rapport dat hij politieke druk voelde van burgemeester Alain Yzermans om het dossier toch goed te keuren, omdat de bouwheer in kwestie al veel had betekend voor de gemeente bij de bouw van het NAC. De burgemeester legde over dit dossier tegenstrijdige verklaringen af, zodat politieke inmenging volgens Audit Vlaanderen “niet bewezen kon worden”. De ambtenaar werd uiteindelijk overruled door zijn leidinggevende die de vergunning wel ondertekende. Opmerkelijk: de Raad voor Vergunningsbetwistingen heeft deze vergunning op 26 mei 2017 geschorst op basis van dezelfde grond waarop de ambtenaar weigerde ze te ondertekenen.

Grijze zone

Tot slot duiken in heel het onderzoek van Audit Vlaanderen namen op van drie personen – lokale aannemers – die op verschillende manieren betrokken waren bij bijna alle onderzochte dossiers. Het rapport stelt vast dat deze personen vanuit verschillende rollen invloed uitoefenen op het lokale bestuur, maar het is niet duidelijk of zij optreden als privépersoon of een publieke rol vervullen. De drie personen uit de bouwsector zetelen immers ook in de gemeentelijke commissie ruimtelijke ordening (GECORO). De auditeurs schrijven dat vandaag in Houthalen-Helchteren een grijze zone is ontstaan die “een schijn van partijdigheid” heeft en dat daarom de noodzaak hoog is om de gemeente te sensibiliseren rond deontologische gevoeligheden.