Binnen het Britse kabinet is een coup gaande tegen premier Theresa May
De dagen van premier Theresa May lijken geteld. Dat melden de Britse zondagskranten. Uit alle hoeken van de Conservatieve Partij klinkt de roep om haar aftreden en haar kabinet is het er grotendeels over eens dat ze niet langer de autoriteit heeft om te regeren.
Het is onder ministers niet meer de vraag of May weg moet, maar wie haar moet opvolgen. De brexiteers willen Michael Gove, terwijl de voorkeur van de remainers uitgaat naar David Lidington, de plaatsvervanger van May.
De emotionele tirade van May tegen ‘s lands volksvertegenwoordigers, woensdagavond, was voor velen de druppel. In een rechtstreeks uitgezonden toespraak legde ze de schuld voor de Brexitcrisis bij de kamerleden, juist de mensen wier steun ze nodig heeft voor haar akkoord. Zelfs de Chief Whip, de machtige man die namens de premier de fractiediscipline moet handhaven, was radeloos. Hij vertelde collega’s dat zijn werk geen enkele zin meer heeft.
Mays optreden bij de Europese top in Brussel maakte haar situatie er alleen maar erger op. Anderhalf uur lang stond ze de Europese leiders te woord zonder iets te zeggen. Voor May is het haar akkoord of niets. Over alternatieven wil ze, of kan ze, niet denken. Haar gehoor concludeerde dat de Britse premier uitgeregeerd is en besloot de Britten twee weken uitstel te geven, vooral bedoeld voor het parlement om een alternatieve Brexitroute te vinden.
De 62-jarige May had een hachelijke taak op zich genomen toen ze in juli 2016 haar felbegeerde premierschap aanvaardde, enkele weken na het referendum. Wat volgde was een bewind dat gekenmerkt werd door een oneindige reeks blunders en verkeerde inschattingen, met als dieptepunt het uitroepen van verkiezingen waar ze haar meerderheid verloor. Ze mist de communicatieve vaardigheden, het creatieve denkvermogen en de politieke flexibiliteit om van Brexit zo mogelijk een succes te maken. 10 Downing Street werd een bunker.
May sprak vooral in platitudes. ‘Brexit is Brexit', ‘Strong and stable’ en ‘Smoothy and orderly’ waren uitspraken waar ze bekend om kwam te staan. In The Guardian doopte John Crace haar om tot Maybot, wat haar bijnaam werd. Ze probeerde menselijke kanten te tonen, door te dansen op Abba's muziek, maar dat hielp niet. Politiek inhoudelijk was het probleem dat Brexit voor haar vooral een manier was om immigratie te beperken. Deze rode lijn blokkeerde andere opties bij de onderhandelingen, met een impasse als het onvermijdelijke gevolg.
De favoriet bij de opvolgingsstrijd is Gove, de minister en brexiteer die vooral bekend staat als een Judas die na het referendum zijn vriend Boris Johnson afviel in de race om het premierschap. Gove staat bekend als een gepassioneerd en veranderingsgezind politicus. Dat heeft hij door de jaren laten zien op Onderwijs en Justitie. Op het ministerie van Milieu maakt hij zich nu snel voor een ‘Groene Brexit’, iets heel anders dat de obscure ‘rood-wit-blauwe’-Brexit waar May op een dag mee kwam.
Gove heeft afgelopen maanden enkele keren de show gestolen met scherpe en vermakelijke Lagerhuis-toespraken waarin hij het regeringsbeleid probeerde te verdedigen. Probleem van de in Schotland geboren bewindsman is zijn confronterende stijl, wat niet helpt bij het zoeken van oplossingen met Labour en de Schotten. Hij zou akkoord willen gaan met een zachte Brexit, Noorse stijl, als opstapje naar een echte Brexit.
Zijn rivaal is David Lidington, de plaatsvervanger van May (de titel ‘vice-premier’ is onbekend in het Britse politieke systeem). Deze goedmoedige, onopvallende man, die even oud is als May, heeft de voorkeur van het eurogezinde deel van het kabinet. Onder hem zou een akkoord met de oppositie goed mogelijk zijn, maar zijn aanstelling als waarnemend premier zal meteen leiden tot een breuk in de Conservatieve Partij. Voor de harde kern der brexiteers is hij onaanvaardbaar.
Gove, Lidington of een ander zou de boel tijdelijk waarnemen om Brexit in goede banen te leiden, waarna er later dit voorjaar parlementsverkiezingen kunnen volgen. Wanneer het kabinet er niet uitkomt, dan kan de crisis leiden tot nieuwe verkiezingen, iets waar Labour-leider Jeremy Corbyn al tijden op aast. In dat geval zal Brussel bereid zijn om een extra verlenging te verlenen. In de peilingen staat de Conservatieve Partij voor, ondanks de politieke janboel.
De politieke week in Westminster begint met een stemming over een motie van de Conservatieve en eurogezinde partijcoryfee Oliver Letwin waarin staat dat het Lagerhuis nu de zeggenschap krijgt over Brexit. Dat zou voor de uitgeputte May een symbolisch moment zijn om afscheid te nemen. Na Letwins motie zullen er dinsdag en woensdag een reeks richtinggevende stemmingen volgen om te zien wat de wil van het Lagerhuis is. Een stem voor een nieuw referendum blijft onwaarschijnlijk, ondanks de massale betoging hiervoor in Londen
De beste kans maakt een zachte Brexit volgens het model Noorwegen, waarbij de Britten verbonden blijven aan de gemeenschappelijke markt en, anders dan Noorwegen, deel uitmaken van de Douane-unie.