Schandaalfilm 'Baise-moi': wraakengelen op naaldhakken
Tonnen drugs op de set, brute seks voor de camera: Baise-moi was voorbestemd voor torenhoge controverse. Achttien jaar later blijft de vraag: is dit gratuite wraakporno, of een feministisch pamflet? En wat heeft Rihanna ervan onthouden?
Aan dit artikel is heel wat twijfel voorafgegaan: Baise-moi herbekijken of niet? Die lange, expliciete anale verkrachtingsscène in de parkeergarage opnieuw uitzitten, en het wrede bloedbad in de seksclub?
Of zoals Anke Brouwers, filmwetenschapper aan de Universiteit Antwerpen, het zegt: "Natuurlijk herinner ik mij die film, maar niet per se om de goede redenen. Baise-moi was een fenomeen, je móést die film gezien hebben. Maar ik heb geen enkele behoefte om er opnieuw naar te kijken."
Zonder moreel besef
De plot is relatief simpel: twee op wraak beluste vrouwen vinden elkaar en gaan zich compleet te buiten aan een door alcohol en drugs gevoede seks- en moordpartij. "Thelma & Louise on crack", zo schreef een recensent. Grofkorrelig gefilmd, vol gratuit geweld, zonder enig moreel besef en met in de hoofdrol twee pornoactrices die geen enkele moeite hadden met close-ups van niet-gesimuleerde fellatio, ejaculaties en penetratie voor de camera.
'Meestal verliezen vrouwen zich in zelfhaat, schuld en schaamte na een verkrachting. Hier vernietigen ze niet zichzelf, maar alles om hen heen wat beweegt'
Daar kwam – verrassing! – een hoop heisa van. Baise-moi werd door sommigen geprezen als een film in de traditie van Reservoir Dogs, het magazine Time nam hem op in zijn lijstje van tien beste films van 2000 met de omschrijving "grimmig, ernstig en origineel".
Maar Le Monde noemde Baise-moi "een zieke film", en op het filmfestival van Cannes liepen mensen de zaal uit. In tal van landen kon of mocht de film niet in de reguliere cinemazalen getoond worden, zo ook in Frankrijk. Baise-moi was daar de eerste film in 28 jaar die een X-rating kreeg. "Uitbuitende pseudoporno", was het verdict.
Franse punkscene
Opmerkelijk genoeg zaten achter Baise-moi twee vrouwen: pornoactrice Coralie Trinh Thi en schrijfster Virginie Despentes, op wier boek de film gebaseerd is. "Onze film is een fantasie over woede", zo legde Despentes het uit. "Meestal verliezen vrouwen zich in zelfhaat, schuld en schaamte na een verkrachting. Hier vernietigen ze niet zichzelf, maar alles om hen heen wat beweegt."
Despentes, geboren in 1969, was op haar zeventiende thuis vertrokken, werkte een tijd als prostituee in massagesalons en peepshows en werd uiteindelijk muziekjournaliste. In de jaren tachtig hing ze rond in de punkscene van Lyon. "De punks hebben me geholpen met mijn schrijfstijl: vrij en zonder complexen", vertelde ze ooit aan The Guardian. "Mijn werk is eigenlijk rap en punk in literaire vorm."
Baise-moi pende Despentes in amper drie weken neer, en hoewel ze er niet meteen een uitgever voor vond, ging de gekopieerde versie van het boek vlot rond in het punk- en studentenmilieu. Toen het boek in 1993 officieel werd uitgegeven, was het al 50.000 keer besteld en vertaald in tien talen. Despentes werd uitgeroepen als cultstem uit de underground, het brutale Franse antwoord op de lichtvoetige Britse chicklit.
De film werd gedraaid met een belachelijk klein budget, zonder belichting en met veel drugs om iedereen op de been te houden. "Het was moeilijk van begin tot einde", vertelde Despentes daarover. Niemand vertrouwde haar als regisseur, mensen vonden het dom om pornoactrices te gebruiken of hadden commentaar op de slechte opnamekwaliteit. "Maar Coralie en ik zijn echte masochisten."
Vadermoord
Baise-moi was in die tijd zeker niet de enige Franse film die mikte op ongemak en afkeer. Gaspar Noé, François Ozon, Catherine Breillat, Claire Denis: ze leverden rond de eeuwwisseling allen films af vol seks en geweld. Denk maar aan Irréversible of Enter the Void van Noé, Trouble Every Day van Denis of Ma mère van Christophe Honoré.
'New French extremity', zo werd die Franse golf genoemd. Of 'cinéma du corps', omdat de films zo nadrukkelijk visceraal waren. Aan lichaamssappen geen gebrek. "Het was een interessante groep regisseurs", vindt Brouwers. "De meesten zijn uitgegroeid tot respectabele arthouse-cineasten, die hun extreme periode zijn ontgroeid. Maar als jonge regisseurs moesten ze blijkbaar die grenzen opzoeken."
''Baise-moi' riep wel interessante vragen op. Hoe ver kun je gaan als filmmaker? Zijn er grenzen in cinema? Waarom is het al dan niet een feministische film?'
Brouwers vermoedt dat zich daar toen een soort vadermoord heeft afgespeeld. Een afrekening met de goede smaak en de bloeiende, concurrentiële Franse cinema. Gelardeerd toch ook met de erfenis van Franse grensoverschrijdende iconen als De Sade, Georges Bataille en ook Michel Houellebecq.
Brouwers: "Er werd geflirt met alles wat niet mooi is. Baise-moi was foeilelijk gefilmd, de acteerprestaties waren niet denderend en ook narratief was het een rommelige film. Als kijker kreeg je geen tools aangereikt om mee te voelen met de personages."
Akkoord, zei Despentes, Baise-moi is hard. "Maar niet onmogelijk om naar te kijken. Misschien duurt het een paar jaar voor mensen Baise-moi op zijn verdienste kunnen beoordelen." En ook, in 2003 in De Standaard: "Ik was nooit feministisch, maar ik werd feministisch van de reacties op Baise-moi. Alsof mensen nog nooit zoiets gelezen hadden. Alsof De Sade niet bestaan heeft, of zelfs maar Bukowski! Maar dat waren geen vrouwen."
Blowen en zuipen
Karen Lancaume, die een van de twee hoofdrollen speelde, stelde het zo: "Porno, dat zijn kerels die klaarkomen op de smoel van meisjes. Porno, dat zijn vrouwen die de volle lading krijgen. Een film als Baise-moi, dat is net het omgekeerde."
Brouwers twijfelt. "Met wat goede wil kun je Baise-moi interpreteren als een anti-mannenpamflet, een aanklacht tegen seksisme en de exploitatie van vrouwen. Maar ik weet niet of het echt zo is overgekomen. Op esthetisch of feministisch vlak is Baise-moi geen relevante film."
Baise-moi riep wel interessante vragen op. Hoe ver kun je gaan als filmmaker? Zijn er grenzen in cinema? Waarom is het al dan niet een feministische film? "Voor dat debat was Baise-moi wel relevant", vindt Brouwers.
'Met wat goede wil kun je 'Baise-moi' interpreteren als een anti-mannenpamflet, een aanklacht tegen seksisme en de exploitatie van vrouwen'
Check eens de clip van Rihanna's 'Bitch Better Have My Money'. Daarin ontvoert de zangeres een vrouw die even later halfnaakt ondersteboven bengelt in een hangar. Er wordt geblowd en gezopen in een goedkope motelkamer, Rihanna speelt met messen en het verhaaltje eindigt met veel bloed.
Heeft Riri Baise-moi ook gezien? Geen idee. Maar in die clip raakt ze hetzelfde aan als Despentes: de vrouwelijke wraakfantasie, traditioneel toch eerder een masculien genre. Eentje dat voor behoorlijk wat ongemak zorgt, ook.
"In Baise-moi worden mannen vermoord vlak nadat ze zijn klaargekomen. Dat werd als extreem gemeen beschouwd, omdat het zo'n zwak moment is", herinnert Brouwers zich. "Het hoort niet en het is heel beangstigend, vrouwen voor wie geweld bij seks hoort." Dat had Baise-moi goed gezien.