Verwar uw bewustzijnstoestand niet met de werkelijkheid
Filosoof en cabaretier Tim Fransen buigt zich over niet de minste levensvragen. Deze week een les uit de supermarkt.
‘Wanneer je lijdt door iets van buitenaf, bezorgt niet dat ding zelf je de pijn, maar je eigen oordeel erover.’ Het zouden woorden van de Boeddha kunnen zijn, maar ze zijn afkomstig uit het prachtige Persoonlijke Notities van Marcus Aurelius (121-180). Marcus Aurelius was niet alleen een van de weinige goede keizers van het Romeinse Rijk, maar ook een stoïcijnse wijsgeer. En ik denk niet dat we Mark Ruttes opmerking over visie en olifanten hoeven te herhalen om duidelijk te maken hoe zeldzaam het is dat een politiek leider ook een wijs filosoof is.
Bijna dagelijks nog trap ik in de val om mijn bewustzijnstoestand te verwarren met de werkelijkheid. Dan ga ik er onbewust van uit dat er tussen de werkelijkheid en mijn emoties een direct causaal verband bestaat. Bijvoorbeeld: ik ben geïrriteerd omdat iemand in de supermarkt de laatste salade met bietenfalafel voor mijn neus wegkaapt.
(Voor de goede orde: dit is een hypothetisch voorbeeld, in werkelijkheid is dit nooit gebeurd. In werkelijkheid was ik niet geïrriteerd, maar ziedend.)
Maar dat noodzakelijke, causale verband is een illusie. Soms wordt die illusie per toeval ontmaskerd, bijvoorbeeld door een of andere dramatische gebeurtenis. Stel, je hoort ineens dat een jeugdvriend ernstig ziek is. Plotseling komt de wereld in een ander perspectief te staan, het gewicht van de dingen is radicaal verschoven. Die bietenfalafel lijkt niet meer uit te maken. Sterker nog: je kunt je moeilijk indenken dat je je daar überhaupt druk over maakte.
Helaas hebben we niet altijd het geluk dat we dit soort dramatisch nieuws krijgen dat onze triviale zorgen relativeert; en zeker niet altijd op het moment dat we het nodig hebben. Integendeel: vaak genoeg krijg je zulk vervelend nieuws eerst te horen, wat vervolgens je woede over iets triviaals alleen maar groter maakt. Je bent al emotioneel uit balans, is een of andere klootzak je ook nog eens te snel voor in de supermarkt, waardoor je nog veel woedender wordt, en je uit wraak op zijn boodschappenlijstje probeert te kijken om bij het volgende product hém berooid achter te laten. ‘Inderdaad meneer, ik heb al deze 26 flessen bleekmiddel nodig. Nee, ik kan er helaas niet eentje missen.’ (Nogmaals, hypothetisch.)
De oplossing die Marcus Aurelius aandraagt lijkt ook verdacht veel op die van de Boeddha, namelijk het observeren van onze geest: ‘Het is onvermijdelijk dat degenen die niet letten op de bewegingen van hun eigen ziel, ongelukkig worden.’ Door mijn emoties en gedachten te observeren als dingen die komen en gaan, zie ik dat ze niet samenvallen met de werkelijkheid, noch met mij. Observeren kan immers alleen van dingen waar je afstand tot hebt. En die afstand gunt me een vrije keuze om mee te gaan met het verhaal dat mijn emoties of gedachten me voorspiegelen, of om dat niet te doen.
En vaak kies ik dan van niet. En breng ik diezelfde dag nog de 26 flessen bleekmiddel weer netjes terug bij de servicebalie. Hypothetisch gezien uiteraard.