Wapengeweld in de VS: "Bijna alsof zwarte ouders er geen volwaardige wezens zijn"

Gary Younge is vandaag in Gent om over het gebroken Amerika te praten. Van 2003 tot 2015 was de Brit voor zijn krant The Guardian verslaggever in Chicago, waar hij zich onder andere verdiepte in het massale wapengeweld dat jaarlijks 38.000 mensen doodt. Hij schreef daarover het boek Another Day in the Death of America, een portretreeks over tien kinderen en minderjarigen die in ­verschillende delen van het land woonden maar op dezelfde dag door een kogel om het leven kwamen.

Sinds twee jaar probeert Younge dat andere onbegrijpelijke aspect van de Amerikaanse samenleving te begrijpen: hoe is het mogelijk dat Donald Trump het tot president kon schoppen?

Op zoek naar antwoorden, reisde Younge vorige zomer van de meest blanke staat van Amerika naar de meest zwarte staat: van Maine naar Mississippi. Die trip leverde onder andere een gefilmde confrontatie op met Richard Spencer, de voorman van de white supremacist Alt-right-beweging, berucht omdat hij zijn volgelingen regelmatig verwelkomt met de Hitlergroet. Tijdens het geladen interview vertelt Spencer dat de Afro-Amerikanen veel te danken hebben aan de slavernij en zegt hij dat Younge als zwarte nooit een echte Engelsman kan zijn. Het eindigt in ruzie, waarna het YouTube-filmpje wereldwijd gaat.

“Ik was vooral heel tevreden over die aanvaring”, vertelt Younge aan de keukentafel van zijn huis in de Londense wijk Hackney. “Omdat ik Spencers ware aard heb kunnen ontmaskeren. Eerst vreesde ik dat hij heel glad mijn vragen zou ontwijken. Maar hij raakte al snel geïrriteerd waardoor hij liet zien hoe extreem racistisch hij wel is. Ik ben nochtans wel wat gewend: ik groeide op in een blank stadje ten noorden van Londen, in de hoogdagen van Margaret Thatcher. Dat veel blanken neerkijken op zwarte mensen is niet nieuw voor mij. Maar ik moet zeggen dat Spencers uitspraak over het heil van de slavernij behoorlijk origineel en onthutsend was.”

Wat was eigenlijk de belangrijkste reden voor uw reis door blank Amerika?

Gary Younge: “Het was vooral een zoektocht naar de diepe wortels van het blanke ongenoegen. Binnen de blanke gemeenschap heerst duidelijk een grote pijn die te maken heeft met economische neergang en een onbestemde nostalgie naar een verleden. Die gevoelens leidden tot moedeloosheid, massaal gebruik van opioïde drugs, een bittere houding tegenover zwarten en nieuwe migranten én een toevlucht tot Donald Trump.”

Vanwaar die hardnekkige bitterheid tegenover Afro-Amerikanen?

“Daarover heb ik mijn hoofd al veel gebroken. Een van mijn conclusies is dat de VS nog niet zo lang aan het evolueren zijn naar een echte non-raciale democratie. Gedurende de eerste 200 jaar was Amerika een slavenstaat. Daarna kwam er een apartheidsregime waar tot diep in de jaren 60 van de 20ste eeuw strikte segregatiewetten golden. Pas de jongste 50 jaar zie je een moeizame evolutie naar een non-raciale samenleving. In tegenstelling tot wat we vaak denken, hebben Amerikanen nog niet zoveel ervaring met een maatschappij waarin iedereen recht heeft op gelijke kansen.”

Ook de haat tegen migranten is best vreemd. Amerika is opgebouwd door miljoenen migranten. Hoe komt het dat die geschiedenis zo snel vergeten wordt?

“Amerika kijkt eerder met een light gevoel naar z’n eigen geschiedenis. Bijna iedereen heeft er de blik op de toekomst. Lessen trekken uit de geschiedenis is on-Amerikaans. Als er zich problemen stellen, kiezen Amerikanen meestal voor de vlucht vooruit en springen ze in de toekomst. Dit in tegenstelling tot Britten en andere Europeanen die in hun geschiedenis zitten als in een koud bad, omringd door vuil water. Dat verklaart waarom Amerikaanse nakomelingen van Italianen, Ieren, Duitsers en Polen hun eigen migratiegeschiedenis welwillend vergeten en voor Trumps antimigratiemaatregelen stemmen.

“Het verklaart ook waarom er zo weinig begrip is voor de zwakke positie van Afro-Amerikanen. ‘Wat is toch het probleem met die Afro-Amerikanen?’, vertelden Trump-stemmers me meermaals. ‘Waarom krijgen ze hun shit niet opgelost?’ Het argument dat de blanken gedurende de 300 jaar van slavernij en segregatie op de rug van de zwarten hebben geleefd, wordt weggelachen. ‘Ach, hou daarover toch op. Je kunt niet over het verleden blijven zeuren. Dat die zwarten gewoon opstaan en hun ding doen.’”

Een terugkerende conclusie in uw boeken en reportages is dat het Amerikaanse politieke systeem door en door rot is. Wat bedoelt u daarmee?

“In het Amerikaanse politieke systeem draait alles om dollars. Geld bepaalt wie de presidentskandidaten zijn. Tijdens verkiezingscampagnes worden vele miljoenen in het democratische ­systeem gepompt. Geld is belangrijker dan ideeën en geldschieters zijn belangrijker dan kiezers. Zo kan een democratisch systeem niet werken.

“Iedereen weet bijvoorbeeld dat de meeste Amerikanen nood hebben aan een goed gezondheidssysteem. Maar als presidentskandidaten vooral de belangen van hun schatrijke geldschieters moeten dienen, kan volksgezondheid nooit een echte prioriteit worden. Zo’n democratisch systeem is volledig verrot.”

Ook de machtige National Rifle Association (NRA) werkt blijkbaar op die manier. Zowel Republikeinse als Democratische politici krijgen financiële giften en in ruil moeten ze hervormingen inzake wapenbezit tegenhouden.

“Dit illustreert perfect hoe gebroken het Amerikaanse systeem is. Dat de VS een andere houding hebben ten aanzien van wapenbezit weten we natuurlijk al lang. Maar dat zelfs de 58 doden en 500 gewonden van de recente schietpartij in Las Vegas daaraan niets veranderen, is werkelijk ongelooflijk. Dat de machtige wapenlobby zo’n bloedbad ongeschonden overleeft, is bijna niet te vatten maar heeft natuurlijk alles te maken met de NRA-miljoenen.”

Zijn de NRA-giften de enige verklaring?

“Het is een cruciale factor. Wat me ook opvalt, is dat redelijke argumenten pro gun control het moeten afleggen tegen een irrationele mythologie. Debatten over wapenvergunningen worden overschaduwd door emotionele argumenten die te maken hebben met mannelijkheid, individualisme en bescherming van de eigen haard.

“Maar er is nog een ander element dat opvalt: de gun control-lobby die paal en perk wil stellen aan het vrije wapenbezit, is vooral in handen van blanke middenklassers die in veilige, residentiële wijken wonen.

"De mensen die het meeste kans maken om doodgeschoten te worden – de minder gegoeden en de Afro-Amerikanen – krijgen nooit het leiderschap van deze anti-wapeninitiatieven en worden in het beste geval als slachtoffer opgevoerd. Met andere woorden: de mensen die het meest door het wapenprobleem geraakt worden, mogen geen deel van de oplossing zijn.”

Hoe verklaart u dat de progressieve blanke middenklasse vergeet connectie te maken met Afro-Amerikanen en minder bemiddelden?

“Ik keer terug naar mijn stelling dat de VS drie eeuwen slavernij en apartheid kenden en slechts vijftig jaar ervaring hebben met een niet-raciaal systeem. Verandering kost tijd. Ook voor de zogenaamde progressieve liberals is dat een uitdaging. Want het streven naar een inclusieve samenleving betekent dat ook zij moeten veranderen en hun beschermde wereld moeten openstellen.

Ik heb het gevoel dat veel blanke progressieven denken dat ze goed bezig zijn. ‘Ik zeg de juiste dingen, ik stem op de juiste kandidaten, ik ben vriendelijk tegen iedereen en ik zeg geen gemene dingen tegen zwarten. Wat wil je dat ik nog meer doe?’ Dat is ongeveer de houding. Maar een echte inspanning is dat natuurlijk niet.”

U zegt dat veel progressieven in feite conservatief zijn en evengoed vasthouden aan hun privileges?

“Ja, dat is zo. Maar ik geef toe dat het geen eenvoudige opdracht is om andere groepen in je wereld te betrekken. Het is niet evident om je eigen privileges op te geven. Maar tegelijk hoop ik dat steeds meer mensen zullen inzien dat ongelijkheid en racisme nadelig zijn voor iedereen. Niemand is gebaat met de maatschappelijke spanningen die gepaard gaan met grote ongelijkheid en xenofobie.

“In die zin is wapengeweld een goed voorbeeld. Laatst was ik op een persconferentie van de gun control-lobby in Indianapolis: een stad met 20 procent zwarten en waar de helft van de mensen die worden doodgeschoten zwart zijn. ‘Zijn er geen zwarten uit Indianapolis in de zaal?’, vroeg ik. Het enige antwoord was een gênante stilte.”

“Iets soortgelijks gebeurde deze week met die vreemde senaatsverkiezingen in Alabama. De Democratische kandidaat Doug Jones weigerde om over Afro-Amerikanen te praten omdat hij geen blanke kiezers wil afschrikken. Een riskante strategie, want dit resulteerde in een lage opkomst van zwarte kiezers die bijna altijd Democratisch stemmen. Jones had veel meer stemmen kunnen halen en hij had ook de Afro-Amerikaanse gemeenschap een gevoel kunnen geven dat ze ‘erbij horen’.”

In uw boek schrijft u over zwarte ouders die een kind door wapengeweld verloren en het verwijt krijgen dat zij onvoldoende deden om hun kind van straat te houden of naar een veilige school te sturen. Hoe reageerde u daarop?

“Na de publicatie van mijn boek kreeg ik meerdere commentaren in die richting: ‘Het is toch vooral de schuld van de ouders die minder begaan zijn met hun kinderen. Ze laten hun kinderen aan hun lot over. En als hun kinderen sterven, betekent dat niets voor hen.’ Echt waar, zulke opmerkingen kreeg ik! Alsof de ouders van die ge­dode kinderen op een lagere morele schaal leven. Bijna alsof het geen volwaardige mensen zijn.

“Ik vind dat een stelling die tegelijk schokkend en gemakzuchtig is. Sommige welgestelde ouders denken dat het door hun eigen genialiteit is dat hun kinderen gevrijwaard blijven van wapengeweld. Maar eigenlijk heeft het vooral te maken met het feit dat ze welgesteld zijn en hun kinderen kunnen laten opgroeien in veilige wijken met goede scholen, prima naschoolse sportactiviteiten en politie-agenten die respect hebben voor de wijkbewoners.”

Hoe verklaart u die harde verwijten?

“Het toont vooral aan hoe gesegregeerd de Amerikaanse samenleving is. De welgestelde middenklasse heeft amper contact met de lagere klasse. Die segregatie is blijkbaar ook een barrière voor empathie. ‘Met uitzondering van de man die af en toe mijn gras komt maaien, kennen wij die mensen uit de getto’s niet’: zo ziet de relatie er ongeveer uit. Mensen uit de middenklasse kennen de slachtoffers van wapengeweld niet. Er is geen medegevoel, het zijn onbekenden voor elkaar, de pijn van een kogel wordt niet gedeeld. Dat is ernstig. Als mensen hun medeburgers niet meer als gelijkwaardige mensen beschouwen, wordt het ernstig. Dan zit je als samenleving met een groot probleem.”

Gary Younge gaat vanavond in debat over wapens en geweld in de VS, Festival van de Gelijkheid, Vooruit, Gent, festivalgelijkheid.be