Acrobatie, zweet en kunst: Circus Zonder Handen en De Munt kapen het Brusselse centrum

Vrijdagavond, een school in hartje Molenbeek. Elke week tussen 19 en 22 uur kunnen de jongeren van Circus Zonder Handen hier terecht voor een open training, zonder verplichting. Bij het binnenlopen van de trainingszaal is het zweet van de acrobaten letterlijk te voelen (en te ruiken). Hier wordt hard gewerkt, maar met veel plezier. Ondanks het mooie weer zijn heel wat jongeren komen opdagen.

In de turnzaalachtige ruimte staat een reusachtige trampoline opgesteld, er ligt een reusachtige, dikke, zwarte mat op de grond en aan het plafond zijn felblauwe en -rode smalle doeken opgehangen, waar bovenin jonge acrobaten hangen en hun kunsten oefenen. De luide hiphopmuziek wordt overstemd door enthousiaste kreten en aanmoedigingen in het Nederlands, Frans, Arabisch, rif, Spaans of een mengeling van die talen, geuit door een groep jonge mensen van uiteenlopende origines. Iedereen die binnenkomt, ook onbekende reporters, valt een bijzonder hartelijke begroeting ten deel.

Veerle Bryon (38), oprichter en coördinator van Circus Zonder Handen, slaat haar protégés tevreden gade. ‘Protégés’ is echter niet het goede woord, vindt ze: “Een belangrijk begrip bij ons is ‘wederkerigheid’. De organisatie biedt enkel een kader aan, maar verder levert iedereen – deelnemers, animatoren, lesgevers, vrijwilligers, ikzelf – op zijn eigen, unieke manier een bijdrage. Ook wie technisch niet zo sterk is kan met andere talenten op het gebied van bijvoorbeeld coaching, lesgeven of muziek de anderen verrijken. Iedereen is elkaars protégé.”

Bryon ging zelf als 12-jarige op kamp met Circus Ronaldo en ervoer zo al vroeg hoe sterk de kracht van circus kan zijn. “Een van de grote troeven van circus is de intrinsieke competitie. Circus Zonder Handen biedt een doorstroomtraject aan, een beetje zoals in het voetbal of op de muziekschool, maar er is geen sprake van een echte competitie. Je daagt jezelf en je partners uit, maar je bepaalt zelf op welk tempo je vorderingen maakt.”

Een tweede sterke punt is het lage vereiste technische niveau. “Onze werking kent weinig uitval: de meesten die bij ons starten blijven een hele tijd”, vertelt Bryon. “De reden is dat je geen grote technische bagage nodig hebt om een straffe circusact neer te zetten en een publiek te beroeren. Je zou verbaasd staan hoeveel je kunt met weinig middelen. Tot slot is ook het taalloze aspect van circus een voordeel: net als bij muziek spreekt de circustechniek voor zichzelf.”

Credo 1: circus voor iedereen

De focus van Circus Zonder Handen ligt op de realisatie van een inclusieve, kwalitatieve werking voor iedereen. “Het zit in ons DNA, alles is daarop afgestemd”, zegt Bryon. “We proberen een zo breed mogelijke waaier jonge mensen naar onze werking te trekken: jongeren uit representatieve bevolkingslagen met superdiverse achtergronden, met verschillende religieuze overtuigingen, met of zonder beperking en met uiteenlopende financiële draagkracht. Dat doen we met laagdrempelige lessenreeksen, door samen te werken met een brede waaier aan partners (scholen, brede scholen, gemeenschapscentra, jeugdhuizen), door activiteiten te organiseren waar je niet voor hoeft in te schrijven en door de tarieven af te stemmen op de doelgroep: iedereen betaalt naar vermogen.” 

Circus Zonder Handen trekt ook bewust naar kwetsbare buurten om wie de organisatie nog niet bereikt heeft alsnog te triggeren. Voor dit ‘vindplaatsgericht werken’, zoals Bryon het noemt, ontwierp Circus Zonder Handen een installatie om demo’s en lessen te geven op straat. Het resultaat mag er zijn: de organisatie krijgt wekelijks zo’n 1.000 jongeren over de vloer. Ongeveer 45% van de deelnemers maakt deel uit van een financieel kwetsbaar gezin.

Credo 2: maak je stad

Op die manier komt Circus Zonder Handen in contact met jongeren op maar liefst 13 locaties (twaalf Brusselse wijken en Ronse) en houdt de organisatie de vinger aan de pols bij haar doelgroep. “Dat is een voorbeeld van die wederkerigheid”, legt Bryon uit. “De jongeren komen om circustechnieken te leren, maar op hun beurt vormen zij ons op het gebied van hun wensen en noden. Zo weten we wat er leeft bij de jonge Brusselaars.” 

Een vijftal jaar geleden werd bekend dat de Brusselse jeugd behoefte had aan een forum voor urban bewegingsvormen, die in achterbuurten van grote steden ontstonden. Voorbeelden zijn tricking (acts met schop-, salto- en draaibewegingen), ropeskipping en acrobatische breakdance. Bryon: “Daarom startte Circus Zonder Handen met een werking voor jongeren van 12 jaar en ouder - met succes. Zo dragen we bij tot een stad waarin het fijn is om te leven.”

Dit zorgvuldig opgebouwde, unieke contact met de Brusselse jeugd levert grootse resultaten op. Bryon: “Circus is een geschikt vehikel om mensen te versterken en te verbinden, en daardoor ook om aan maatschappelijke uitdagingen te werken. De jongeren raken empowered en breiden hun netwerk uit, over de muren van hun gemeenschap heen. Dat is een enorme boost voor hun zelfvertrouwen, wat ervoor zorgt dat de jongeren zich trots voelen, verantwoordelijkheid opnemen, eigenaarschap opeisen, actief burgerschap opnemen en zelf voorbeeldfiguren worden. De fierheid waarmee sommigen hun T-shirt van Circus Zonder Handen dragen, is prachtig om te zien.”

Dit versterken en verbinden is ook de reden waarom Circus Zonder Handen besloot mee te stappen in het internationale participatieve communityproject Orfeo & Majnun van De Munt (zie onderaan). “We hebben veertien deelnemers geselecteerd die er klaar voor waren om een dergelijk engagement aan te gaan”, vertelt Robbe Colman (25), samen met collega’s Kaat en Nabil bij Circus Zonder Handen verantwoordelijk voor de urban werking. “Zij kenden elkaar niet. Daarom hebben we, alvorens we aan het creatieproces konden beginnen, hard gewerkt aan de groepsdynamiek.

Voor Colman is het project nu al (het interview vond begin mei plaats, red.) geslaagd: “Deze veertien jongeren van diverse origine hebben elkaar leren kennen en leren vertrouwen, en zijn misschien wel vrienden voor het leven geworden. Ook is het vooruitzicht om tijdens zo’n groots, prestigieus evenement op het podium te staan voor de meeste deelnemers toch wel bijzonder.” 

Onder Colmans leiding en die van Ward Mortier voor het artistieke luik werd in de eerste week van de paasvakantie intensief gewerkt aan de creatie van twee urban circus­acts. De eerste draait om de nieuwe mobiele installatie die werd ontworpen voor demo’s op verplaatsing, de tweede wordt uitgevoerd op de air track, de enorme zwarte mat die nu in de trainingszaal op de vloer ligt.

Credo 3: verbaas jezelf (en anderen)

Ondertussen loopt de open training op zijn einde. De jongeren drogen zich af, helpen mee de zaal op te ruimen en dollen nog wat met elkaar. Een van hen is Mehdi (21), sinds een tweetal jaar actief bij Circus Zonder Handen. “Bilal, een vriend van school, gaf les bij Circus Zonder Handen en vroeg of ik zin had om eens te komen trainen”, vertelt hij. “Ondertussen is hij helaas moeten stoppen als leraar, maar hij komt nog steeds vaak langs.” Inderdaad, even later arriveert er een grote, iets oudere jongen, die zich voorstelt als Bilal. 

Zijn komst gaat gepaard met enthousiast gejoel en innige omhelzingen. “Ik ben een sportieve jongen, turnen is een van mijn lievelingshobby’s”, gaat Mehdi trots verder. “Ik vond het fascinerend: wat Bilal allemaal niet kan! Indrukwekkend hoe het mogelijk is acrobatische sprongen uit te voeren vanuit het niets, zonder dat je ook maar iets van materiaal nodig hebt. Dat wil ik ook kunnen. Daarom heb ik mezelf doelen gesteld, maar ik mag niet te snel gaan. Ik moet de sprongen eerst op de trampoline volledig beheersen, vóór ik ze op de grond kan doen.”

Gevraagd naar de reden waarom hij meedoet aan het project van De Munt, aarzelt Mehdi geen seconde: “Omdat ik aan mijn vrienden wil laten zien wat ik op zo’n korte tijd heb geleerd. Zij dachten dat ik wel drie tot vier jaar nodig zou hebben om iets deftigs te kunnen laten zien, maar nu kan ik ze mijn gelijk bewijzen. I will show them!” (lacht). “Ook is zo’n optreden nuttig voor jezelf: als er publiek bij is, weet je wat je écht kunt.”

Wat bindt hem en zijn vrienden? “Ik zou eerder zeggen familie”, corrigeert Mehdi. “Dit voelt aan als familie, omdat wij ons nergens voor schamen ten opzichte van elkaar. Het vertrouwen in elkaar is groot, zowel op fysiek als mentaal vlak.” Behalve circustechnieken en vertrouwen in zichzelf en anderen, heeft Mehdi bij Circus Zonder Handen geleerd om positief in het leven te staan en met mensen om te gaan. “Het beste bewijs daarvan is dat we vergeten van elkaar waar we vandaan komen. Het is niet dat we dat niet willen weten, maar het is gewoon niet belangrijk.”

Ook Hamza (17), die al een beetje aan circus deed, hoorde dik twee jaar geleden van een vriend dat er in Molenbeek een circusschool was. “Ik vond de sfeer direct supertof. Ik doe vooral tricking, maar ik wil alles leren.” Bij de vraag over zijn motivatie om mee te doen met het Muntproject, kijkt hij verbaasd: “Circus Zonder Handen is zo’n beetje mijn familie; ik zou sowieso ‘ja’ zeggen als ze met een project op de proppen kwamen. Hier vergeet ik mijn besognes en ik voel me hier belangrijk.” (“Dat bén je ook!”, zegt Veerle Bryon, terwijl ze hem een kneepje in zijn arm geeft). 

Voor Hamza zijn de begrippen die hij associeert met Circus Zonder Handen ‘vriendelijkheid’, ‘actief’ en ‘blij’. “Ik word op slag blij als ik hier ben”, legt hij uit. Dat laatste is een understatement: Hamza’s gezicht straalt tijdens het trainen en ook daarna. Er gaat een foto rond waarop hij staat tijdens een moeilijke oefening, en nog glundert hij. Andere hobby’s heeft hij niet meer, vertelt hij: “Vroeger werkte ik een beetje, maar daar ben ik mee gestopt. Ik kan hier ook wat verdienen met lesgeven, iets wat ik écht graag doe."

Ook Marwa (18), een van de weinige meisjes, vindt dat blije familiegevoel dé aantrekkingskracht: “Ik heb Circus Zonder Handen leren kennen via een vriend. De vrijdagen (de open trainingen, red.) vind ik het fijnst, omdat veel professionele artiesten dan ook aanwezig zijn om je te coachen, en dat zie je niet veel in andere oefenzalen.” Ze doet mee met het Muntproject omdat ze het gevoel heeft dat ze er een grote stap mee vooruit kan zetten: “Circus Zonder Handen geeft je de kans om deel uit te maken van een grote familie en doet je groeien. Ik zou er graag willen werken, omdat de plek als het ware geluk ademt.” 

Een van de trainende jongens draagt eerder ‘gewone’ kleren in plaats van een trainingsoutfit en ziet er daardoor niet echt als een habitué uit. Een beetje verlegen komt hij naar Veerle toe en zegt “Merci.” “Wat bedoel je, waarvoor?” “Gewoon, merci.” De jongen zwijgt even en kijkt haar met pretoogjes aan. “C’était vraiment de la balle. Ik heb me geamuseerd als een kind, ik moest de hele tijd lachen. Bedankt om me uit te nodigen.” 

Veerle: “Deze jongen kwam vandaag voor het eerst. Zo’n reactie, daar doe ik het voor. En voor de jongen die als klein ventje van zes jaar bij ons begon, na een poos uit ons blikveld verdween en nu terug is en onder meer het onthaal van Circus Zonder Handen verzorgt. En voor al die andere jongens en meisjes die vroeger bij ons trainden, en die nu in de wijkwerkingen mee lessen en speelpleinen omkaderen en begeleiden. De cirkel begint rond te geraken.”

Parcours Love, Loss & Longing vindt plaats op 30/6. Orfeo & Majnun kun je bekijken op 29/6 en 30/6. demunt.be & circuszonderhanden.be