Is het mogelijk dat de Noorse schaatsers sneller zijn door de kleur blauw?

Het is wennen voor de schaatsliefhebber: de Noren hebben dit seizoen hun rode pakken ingeruild voor blauwe. De schaatsgrootmacht van weleer won in het traditionele rood tientallen medailles op de Olympische Winterspelen. Na jaren van malaise doen ze dit olympische seizoen weer mee om de hoofdprijzen. In het blauw.

Het geheim

De kleurenwissel heeft de tongen losgemaakt. Wat is het geheim van het nieuwe pak? De Noorse wetenschapper Havard Myklebust, die het tenue heeft ontwikkeld, zei tegen de Noorse omroep NRK dat hij aanwijzingen heeft dat 'kleuren het materiaal en de luchtweerstand kunnen beïnvloeden'. Zuid-Korea en Duitsland schaatsen ook in het blauw.

Nieuwe pakken zijn in het schaatsen altijd reden voor speculatie over de tijdwinst die aerodynamica kan opleveren. Nederland werkte in het verleden samen met Nike, dat in 2002 claimde een luchtvoordeel van 1,045 procent kunnen te halen. Dat is grote winst in een sport waarbij het vaak om honderdsten van een seconde gaat.

Maar soms gaat het fout. Bij de EK van 2006 naaide Nike de pijpen binnenstebuiten aan de pakken. Gevolg: de lucht werd opgezogen. 'Ik bin naaid troch Nike', zei de Fries Sven Kramer destijds. Pas na een week werd de blunder ontdekt en toegegeven. Tijdens de Olympische Winterspelen van Sotsji (2014) wisselden de Amerikanen na tegenvallende prestaties van onder anderen Shani Davis tijdens het toernooi nog van pak. Het 'ventilatiegat' op de rug van het Under Armour-pak bleek niet aerodynamischer te zijn, maar juist lucht te vangen.

Onzin

'Dat de blauwe kleur van de Noorse pakken het verschil maakt, is in ieder geval onzin', zegt Bert van der Tuuk. Hij is directeur van fabrikant Sportconfex, dat onder meer de Nederlandse schaatspakken maakt. 'Wij hebben pakken in diverse kleuren in een windtunnel getest om te kijken of extra pigment de luchtweerstand misschien zou verminderen. Daar hebben we geen effect gemeten.'

Volgens Van der Tuuk is er nog een reden om te twijfelen aan zoiets als 'magisch Noors blauw': hij kent de fabrikant waar de Noren hun stof hebben besteld. 'De leverancier had gewoon nog een hoop blauwe rollen op voorraad. Als het wonderspul was geweest, dan moet het speciaal ontwikkeld zijn. Dan had hij het niet zomaar op voorraad.'

Jeroen de Vries van Hunter, een andere grote schaatspakkenfabrikant, kent de stof van de Noren. 'De pakken van de Noren zijn ontwikkeld door partijen die ook langlaufkleding maken. Op de broeken is goed te zien dat ze hetzelfde materiaal gebruiken als wij: stripe, noemen we dat. Zij zullen ook hebben gemerkt dat dat snelle stof is. Maar dat heeft niks te maken met de kleur.'

Psychologisch voordeel

Biedt blauw de Noorse schaatsers wellicht een psychologisch voordeel? Marcel Olde Rikkert, hersenwetenschapper bij de universiteit Nijmegen, deed onderzoek naar de invloed van kleur in het voetbal. 'Daar is visuele onderscheiding van belang. Wit en rood scoren ten opzichte van groen gras. Daarom doen die kleuren het bij aanvallende clubs het beste. Maar schaatsen is een individuele sport die gaat om snelheid: daar zie ik het belang van kleur veel minder. Het is de fysica die de snelheid bepaalt.'

Uit een Britse studie gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature (Hill en Barton, 2005) blijkt dat bij vechtsporten niet blauw, maar juist een rode outfit voordeel biedt. De Britse wetenschappers onderzochten tijdens de Olympische Spelen van Athene (2004) de uitslagen bij het boksen, taekwondo, Grieks-Romeins worstelen en vrij worstelen. Daaruit bleek dat sporters in het rood significant vaker wonnen. Hun verklaring zochten ze in de biologie: rood zou duiden op mannelijkheid en een hoog testosterongehalte.

Kleurvoordeel in judo

In 2008 onderzochten wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen het kleurvoordeel in het judo, waar sporters in het blauw of wit op de mat staan. Hun conclusie: een blauw pak heeft geen invloed op winst of verlies.

De Noren doen niettemin geheimzinnig. De Noorse wetenschapper Myklebust stond afgelopen week wel The New York Times te woord over de materiaalkeuze, in een artikel met de kop: 'Wat is de snelste kleur? De olympische schaatsers zeggen blauw'. Zijn uitleg was ambigu: 'Het enige wat ik gezegd heb, is dat ons nieuwe blauwe pak sneller is dan ons oude rode pak.'

Meer zelfvertrouwen

Sverre Lunde Pedersen, jeugdwereldkampioen van 2011 en 2012, had het na zijn overwinning tijdens de wereldbeker van Stavanger niet over de blauwe pakken. 'We hebben tijd nodig gehad om een nieuwe generatie te bouwen. Deze ploeg komt voort uit de juniorenlichting 2011-2012. Toen waren we echt goed.'

Meer zelfvertrouwen in het blauw. Daar zou volgens hersenwetenschapper Olde Rikkert zomaar de verklaring kunnen liggen. 'Het zou natuurlijk kunnen dat er door de blauwe pakken een soort 'interne doping' wordt aangemaakt. Wat ik daarmee bedoel? Beter woord: een placebo-effect.'