Polen op ramkoers met Brussel na politiek akkoord omstreden hervorming gerechtshof
De Poolse Senaat heeft vrijdagavond de deur opengezet voor politieke benoemingen van rechters. Met een overweldigende meerderheid gingen de senatoren akkoord met deze zeer omstreden hervorming van het hooggerechtshof.
De conservatief-populistische regering ziet hiermee een oude wens in vervulling gaan: het uitoefenen van controle over alle rechtsorganen in Polen. Volgens critici maakt het nu aangenomen wetsvoorstel een eind aan de scheiding der machten in Polen.
Zo moeten rechters vanaf nu op 65-jarige leeftijd met pensioen, in plaats van op hun 70ste. Dat betekent dat een groot deel van de zittende rechters van het hooggerechtshof per direct moet vertrekken, tenzij ze door de president persoonlijk worden vrijgesteld.
Nieuwe rechters worden aangesteld en gecontroleerd door de raad voor de rechtspraak, een orgaan dat altijd werd bemand door magistraten die de rechters zelf benoemen. Nu kan het Poolse parlement 15 van de 25 magistraten in deze Raad benoemen.
Incompetent
Volgens de regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) was het rechtssysteem dringend toe aan hervormingen omdat dit sinds het communisme niet was gebeurd. Rechters zouden incompetent zijn, te weinig zelfdiscipline hebben, en elkaar de hand boven het hoofd houden.
De Poolse president moet zijn goedkeuring nog geven, maar de verwachting is dat hij dit zal doen. Met de harde ingreep in de rechtsstaat ligt EU-lid Polen op ramkoers met Brussel.
De Europese Commissie liet eerder dit jaar weten 'onmiddellijk' een begin te zullen maken met een Artikel-7-procedure als Polen de omstreden wetten door zou voeren. Deze procedure kan leiden tot de zwaarst mogelijke staf in de Europese Unie: het ontnemen van het stemrecht. Deze procedure wordt ook wel de 'nucleaire optie' genoemd.
Het is onwaarschijnlijk dat dit daadwerkelijk gaat gebeuren: Hongarije heeft al verklaard deze sanctie niet te steunen, en voor deze procedure is unanimiteit van de lidstaten nodig.
Massale protesten
De Poolse regering noemt alle Brusselse kritiek ongerechtvaardigd. Zij zegt dat haar justitiële hervormingen nodig zijn om een verouderd rechtssysteem te moderniseren en meer in overeenstemming te brengen met de wensen van het volk.
Dat zij niet de wensen van het hele volk vertegenwoordigen, bleek in juli. Eerdere versies van de wetsvoorstellen leidden toen tot massale protesten, waarna president Andrzej Duda zijn veto erover uitsprak. Dat was een harde klap in het gezicht van PiS-partijleider Jaroslaw Kaczynski, omdat Duda gold als zijn protegé.
Na maandenlange onderhandelingen kwamen zij tot een overeenkomst, en zijn er kleine aanpassingen gedaan. De kans dat Duda nu weer zijn veto uitspreekt, zoals demonstranten deze week vroegen, is nihil.
De omstreden wetten en de belangrijkste spelers
Een omstreden wet over de organisatie van gewone rechtbanken was eind juli nog maar net gepubliceerd in de Poolse staatscourant of Brussel zette een strafprocedure in werking, zo maakte de Europese Commissie de dag erna bekend.
President Andrzej Duda verklaarde in juli dat hij twee van de drie omstreden wetten op zijn bureau niet ging ondertekenen. De aankondiging kwam als een kleine politieke aardschok (+).
De rechters van het Constitutioneel Hof in Polen worden tegengewerkt door de populistische regering, zegt hun voorzitter. 'Partijleider Kaczynski haat het idee van een onafhankelijke rechterlijke macht.' (+)
Jaroslaw Kaczynski is het brein achter de omstreden hervorming van de rechtspraak, maar zijn minister van Justitie is er het gezicht van. Zbigniew Ziobro is bezig zijn machtsbasis te vergroten, in de hoop de volgende premier te worden (+).