Ontslagronde of poppoll? Bedrijf laat werknemers zelf kiezen wie ontslagen wordt

Het doet nochtans denken aan de eilandraad in ‘Expeditie Robinson’: door een naam op een papiertje te schrijven kiezen de kandidaten zelf wie het programma moet verlaten. De deelnemer met de meeste streepjes achter zijn of haar naam, valt af. Alleen was het bij marketingbedrijf Keytoe in Maassluis geen spelletje maar bittere ernst. Het personeel besliste door stemming welke vijf werknemers ontslagen werden.

Toen vijf grote klanten afhaakten, raakte Keytoe, een bedrijf met 45 werknemers, in zwaar weer. De oplossing - medewerkers ontslaan - was weinig verrassend, de manier waarop was dat wel. Tijdens een vergadering in augustus schreef iedereen een of meerdere namen op een post-it en vervolgens werden de stemmen geteld. “We hebben gekeken wie de belangrijkste sleutelfiguren zijn in lopende projecten, welke disciplines belangrijk zijn en wie dus het meest toevoegen”, zegt Lennard Toma, organisatiepsycholoog in het bedrijf. Keytoe staat bekend om zijn atypische bedrijfscultuur, zonder directie en met onder meer onbeperkte vakantiedagen en geen verplichte werkuren.

Poppoll

Experts reageren met verbazing op het verhaal. David Vanbellinghen, woordvoerder van de christelijke vakbond ACV: “Dit verhaal roept toch wel heel wat vragen op. Een herstructurering van een bedrijf is een heel moeilijke situatie, geen realityshow waar mensen worden weggestemd. Collega’s die elkaar wegstemmen is geen goede oplossing omdat dat heel snel dreigt uit te draaien op een poppoll en enorme spanningen in het bedrijf. En dus helemaal geen garantie voor een goede doorstart.”

De 23-jarige Raphael Schuler was een van de vijf werknemers van Keytoe die moesten vertrekken. Het was een pijnlijke ervaring, zegt hij in de Nederlandse krant AD. “Je voelt dat wel, ja. Als je collega’s het zeggen, is het erger dan als je baas het zegt. Maar ik snapte de situatie wel.”

Hans De Witte, professor arbeidspsychologie aan de KU Leuven, ziet een positief aspect aan de ongebruikelijke werkwijze van Keytoe. “Bij een herstructurering heb je de participatie van medewerkers nodig”, zegt De Witte. “Het is essentieel om hen te betrekken bij het in kaart brengen van het probleem en de zoektocht naar een oplossing. Dat zal hen minder onzeker maken en het gevoel van rechtvaardigheid vergroten.”

Keytoe is een atypisch bedrijf zonder managementsniveau. In een hiërarchisch georganiseerde onderneming zou ontslag door stemming niet werken, zegt De Witte. “De bedrijfstop draagt de eindverantwoordelijkheid en mag de moeilijke beslissingen niet van zich afwentelen. Als je de medewerkers laat beslissen maak je hen schuldig aan de ontslagen en creëer je onenigheid op de werkvloer die moeilijk te dragen is. Als goeie leidinggevende weet je trouwens zelf goed genoeg wie je beste en slechtste krachten zijn.”

Onderlinge relaties

Voor de vakbonden is ontslag sowieso de laatste optie. “Vroeger werd dan eerst gekeken of brugpensioen of SWT een uitweg kon bieden. Maar sinds dat zo goed als onmogelijk gemaakt is, gebeuren ontslagen eerder op basis van criteria als flexibiliteit en competenties”, zegt ABVV-secretaris Johnny Frans die in zijn carrière al 42 herstructureringen begeleidde. “De praktijk leert dat de werkgever meestal al een lijstje klaar heeft. Daar staan mensen op met weinig competenties of die vaak afwezig of niet gemotiveerd zijn. Voor ons is het heel moeilijk om daar nog iets aan te veranderen. Een werkgever heeft altijd mensen die hij vanwege hun competenties of ervaring niet wil laten gaan. Dan lijkt het me geen goed idee om werknemers te laten kiezen op basis van emoties of onderlinge relaties. Een ontslagronde slaat sowieso diepe wonden en dat zal nog meer het geval zijn als je het personeel zelf laat beslissen.”

Opmerkelijk is dat de Keytoe-werknemers ook de salarissen van alle collega’s kenden. “Omdat de salarissen openbaar zijn, konden we precies zien wat de besparing was”, zegt Lennard Toma van Keytoe. Dat vindt het ACV dan weer geen slecht idee. “Rond zijn inkomen heeft de modale Belg waarschijnlijk iets meer reserves dan een doorsnee Nederlander”, zegt David Vanbellinghen. “Maar wij zijn voorstander van een transparante loonstructuur, via functieclassificatie en barema’s. Dat geeft voorspelbaarheid en zekerheid aan medewerkers. En leidt ook tot veel minder spanningen dan met een loonbeleid à la tête du client.”