plusartikels
Geestelijke gezondheidszorg
Minder gedwongen opnames door wetshervorming
De ‘vrijwillige opname onder voorwaarden’ maakt een tussenvorm mogelijk tussen de gedwongen opname en de vrijwillige opname. — © Fred Debrock
Een hervorming van de wet moet ‘gedwongen opnames’ in de psychiatrie menselijker, efficiënter en eigentijdser maken. Justitie en gezondheidszorg krijgen daarvoor nieuwe middelen.
In Vlaanderen is het aantal gedwongen opnames tussen 2010 en 2022 met 53 procent gestegen. In Brussel ging die stijging nog sneller, en namen ze toe met 50 procent tussen 2016 en 2023. De wetgeving die deze gedwongen opnames regelt, dateert van 1990. Sinds 2017 is een werkgroep aan de slag om die wet de 21ste eeuw in te loodsen. Ze heeft daarvoor twee nieuwe instrumenten gecreëerd: de ‘klinische evaluatie bij de spoedprocedure voor een gedwongen opname’, en ‘de vrijwillige opname onder voorwaarden’.
Die ‘klinische evaluatie bij spoedprocedures’ voorziet in een observatieperiode van maximaal 48 uur. Die observatie gebeurt door een interdisciplinair team met een psychiater of geaccrediteerde arts. Die stelt nadien een geneeskundig verslag op voor het parket en de vrederechter. Op basis van dat verslag beslist de procureur of er een gedwongen opname komt.
De observatie kan gebeuren in een psychiatrische instelling of in de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis; op termijn zou ze ook mogelijk moeten zijn in andere residentiële instellingen, zoals een woonzorgcentrum, een voorziening voor mensen met een beperking, of zelfs thuis, door een mobiel crisisteam.
De spoedprocedure wordt nu bevolen door een procureur. Ongeveer 85 procent van de gedwongen opnames verloopt zo. Pas na tien dagen opsluiting beslist een vrederechter. Maar liefst 25 procent van de gedwongen opnames in 2020 eindigde op of voor die grens van tien dagen. Een groot deel van die gedwongen opnames zou dus niet nodig zijn geweest. Dat geeft te denken, vindt de werkgroep, want de impact van zo’n gedwongen opname is zeer groot voor de betrokkene.
Tussenvorm
De ‘vrijwillige opname onder voorwaarden’ maakt een tussenvorm mogelijk tussen de gedwongen opname en de vrijwillige opname. Wie zegt vrijwillig in behandeling te gaan, kan niet meer gedwongen worden opgenomen, en dat creëerde problemen. “Neem Yassine Mahi, die in 2022 politieagent Thomas Monjoie aan het Noordstation in Brussel doodstak”, zegt Raf De Rycke, voorzitter van de Broeders van Liefde en de voorzitter van de werkgroep. Mahi diende zichzelf eerder die dag aan bij de politie omdat hij “een haat had ontwikkeld tegenover politiemensen en erover dacht een aanslag te plegen”. Mahi wou zich vrijwillig laten opnemen, dus ging het Brusselse parket niet over tot een gedwongen opname. Maar hij liep weg uit de kliniek, en viel later die dag Monjoie aan.
Bij een ‘vrijwillige behandeling onder voorwaarden’ stemt een patiënt in met enkele voorwaarden, bijvoorbeeld omtrent verblijf en de therapeutische middelen die gebruikt zullen worden. Die voorwaarden worden op voorhand vastgelegd in een behandelingsplan. Als ze niet worden nageleefd, moet de behandelende arts de procureur inlichten. Die kan dan beslissen om de vrijwillige behandeling om te zetten in een gedwongen opname. “Het onderzoek naar de fatale aanslag op politieman Thomas Monjoie en zijn collega heeft aangetoond dat Justitie in bepaalde gevallen nauwgezet moet kunnen opvolgen”, legt minister van Justitie en mede-indiener van de wet, Paul Van Tigchelt (Open VLD), uit. “De voorkeur moet altijd gaan naar een vrijwillige opname.”
Die twee nieuwe maatregelen zijn niet het enige dat de wetgeving meer glans moet geven. Er gaat ook veel aandacht naar minder stigmatiserend taalgebruik. ‘Geesteszieke’ wordt ‘patiënt met een psychiatrische aandoening’ en ‘gedwongen opname’ krijgt de nieuwe benaming ‘beschermende observatiemaatregel’. Ook komen de rechten van patiënten en hun omgeving prominenter naar voren in de vernieuwde wetgeving.
Recept voor miserie
Brenda Froyen schreef verschillende boeken over de psychiatrie en werd zelf al enkele keren gedwongen opgenomen. Zij is voorzichtig positief over de wetswijziging: “Het is duidelijk de bedoeling om mensen te helpen. Maar ik zie heel weinig veranderen in het gebruik van dwang na een gedwongen opname.” Ze doelt daarmee op de isoleercellen en de fixatie van patiënten nadat ze al zijn opgesloten in een psychiatrische instelling. “Het blijft koffiedik kijken in hoeverre de nieuwe regels daarin een verschil zullen maken.”
Al zijn er lichtpuntjes: “Er zal beter en uitgebreider gemotiveerd moeten worden in het verslag. Daar staan nu soms maar enkele krabbels in.” Ook de kans op meer zorg elders of thuis is een stap vooruit. “Mensen die mentaal lijden samen zetten kan een recept voor miserie zijn. Mensen zijn echt niet altijd beter af op een crisisafdeling.”
De vernieuwing maakt alleen kans op slagen als de crisiszorg verder wordt uitgebouwd, vindt Raf De Rycke. Zo pleit hij voor meer high intensive care-bedden (HIC-bedden) in de algemene ziekenhuizen.
Federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit), die samen met Van Tigchelt de aangepaste wet heeft ingediend, zegt dat in deze legislatuur al 15 miljoen euro in 28 HIC-diensten is gestopt. “We hebben ook de mobiele crisisteams versterkt. Zij krijgen dit jaar bijkomende middelen (23,9 miljoen euro, red.) om nog sneller te kunnen werken en de klinische evaluatie te organiseren.”
