De Gazastrook, een "openluchtgevangenis" met een gebrek aan zowat alles

De Gazastrook is ongeveer 40 kilometer lang en (op sommige plaatsen) zowat 10 kilometer breed en ligt geprangd tussen de Middellandse Zee, Israël en Egypte. Ze werd vernoemd naar de belangrijkste stad daar, Gaza.

Met een bevolking van ongeveer 2,3 miljoen op een oppervlakte van ongeveer 365 vierkante kilometer is het een van de dichtst bevolkte gebieden ter wereld. Er leven ook zo'n 600.000 vluchtelingen, verspreid over acht grote vluchtelingenkampen. De meesten onder hen stammen af van vluchtelingen die er 75 jaar geleden onderdak zochten na de oprichting van de staat Israël en de Israëlisch-Arabische oorlog in 1948.

In 1967 werd de Gazastrook, toen bezet door Egypte, door Israël veroverd tijdens de zogenoemde Zesdaagse Oorlog in 1967, waarbij naast Egypte en Israël ook Jordanië en Syrië betrokken waren. Israël stichtte er toen enkele nederzettingen. Na bijna veertig jaar bezetting trok het Israëlische leger zich in 2005 terug, samen met zowat 7.000 joodse kolonisten. 

Onder die Israëlische bezetting werd de Gazastrook ongeveer tien jaar bestuurd door de Palestijnse Autoriteit, zoals vastgelegd in de Oslo-akkoorden begin jaren 1990. Maar in 2006 kwam de extremistische Palestijnse organisatie Hamas er aan de macht, na de parlementsverkiezingen. Hamas staat onder meer in de Verenigde Staten en de Europese Unie op de lijst van terreurorganisaties.

Na verschillende periodes van gevechten slaagde Hamas er een jaar later ook in om de troepen die loyaal waren aan de Palestijnse Autoriteit, uit de Gazastrook te verdrijven. Sindsdien staat het gebied onder de volledige controle van Hamas en zijn gewapende tak, de Qassam-brigades. Israël, maar ook Egypte, reageerde op die machtsovername met een zo goed als volledige blokkade van de Gazastrook.

De meeste grensovergangen tussen de Gazastrook enerzijds en Egypte en Israël anderzijds, zijn gesloten. Goederentransport en personenverkeer in en uit de Gazastrook worden strikt gecontroleerd door Israël en ook Egypte. Ze doen dat naar eigen zeggen uit veiligheidsoverwegingen, met name om militanten van Hamas en wapensmokkel tegen te houden.

Ook het luchtruim boven Gaza en de Middellandse Zee worden geblokkeerd door het Israëlische leger. In 2014 stelde Israël ook een ruime bufferzone in aan de grens, waar niet gewoond mag worden en het land niet bewerkt mag worden, om zich te beschermen tegen raketaanvallen en infiltrerende militanten.

Hoewel de Gazastrook in principe sinds 2005 niet meer door Israël bezet wordt, is dat door die zeer strikte blokkade in de praktijk nog altijd het geval. Israël controleert zowat alles wat binnen- en buitengaat. Hulporganisaties noemen de Gazastrook daarom de grootste openluchtgevangenis ter wereld.

En in die "openluchtgevangenis" zijn de levensomstandigheden ronduit slecht. Door de blokkade is het personenverkeer en de handel met Israël zo goed als stilgevallen. Omdat Israël ook de toegang tot landbouwgrond en visgebieden beperkt, kan de Gazastrook amper zelf voedsel produceren. Door de instelling van de bufferzone, waar niet aan landbouw mag worden gedaan, wordt het verlies aan voedselproductie op zowat 75.000 ton per jaar geschat.

Het resultaat is dat volgens de Verenigde Naties zowat 80 procent van de bevolking afhankelijk is van internationale hulp. Ongeveer 1 miljoen mensen (ongeveer de helft van de bevolking) heeft elke dag voedselhulp nodig.

Ook aan drinkwater is er een tekort. Het kraantjeswater is te zout en vervuild om van te drinken. Gemiddeld heeft een inwoner van de Gazastrook minder dan 100 liter water per dag ter beschikking om te drinken, te wassen, te koken en te baden, de minimumgrens die door de Wereldhandelsorganisatie werd bepaald. Na de gevechten dit weekend heeft Israël de watertoevoer volledig afgesloten.

De Gazastrook krijgt ook zowat elke dag met stroomonderbrekingen te kampen. Er is één elektriciteitscentrale. De meeste stroom krijgt het van Israël en ook een beetje uit Egypte. Maar alles samen is dat maar goed voor de helft van wat Gaza nodig heeft. Dit jaar was er gemiddeld 13 uur stroom per dag, blijkt uit cijfers van het VN-Agentschap voor de Coördinatie van Humanitaire Zaken (OCHA).

Die stroomonderbrekingen hebben niet alleen gevolgen voor het leven van alledag. Ze brengen de sowieso al wankele economie in de regio nog meer schade toe en ook de gezondheidszorg lijdt eronder. Ook op dat vlak is de situatie erbarmelijk. Volgens OCHA is dat een gedeelde verantwoordelijkheid: zowel de blokkade door Israël en Egypte, de verminderde steun van de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever als het beleid van Hamas hebben er schuld aan.

De Verenigde Naties hebben ongeveer 20 instellingen opgericht waar gezondheidszorg wordt verleend. Maar een aantal daarvan zijn tijdens vorige conflicten met Israël door het Israëlische leger vernield. En net als andere ziekenhuizen lijden ook de medische centra van de VN onder een tekort aan materiaal en medicijnen.

Palestijnen in de Gazastrook kunnen wel behandeld worden in Israël en op de Westelijke Jordaanoever. Maar daarvoor moeten ze eerst de toestemming van de Palestijnse Autoriteit krijgen en vervolgens ook nog een reisvergunning van Israël. Ongeveer 65 procent van de aanvragers krijgt die ook.

In een regio waar ongeveer 65 procent van de bevolking jonger is dan 25 (een van de jongste ter wereld), schort er ook heel wat aan het onderwijs en de werkgelegenheid. Veel kinderen gaan naar school in door de VN bestuurde scholen, die vaak ook nog eens als schuilkelders dienstdoen tijdens Israëlische bombardementen.

Zo zijn er een kleine 300. In de overgrote meerderheid daarvan wordt in twee shiften gewerkt, waarbij de ene groep kinderen in de voormiddag les krijgt en de andere in de namiddag, in een poging om het gebrek aan scholen wat op te vangen. Door de gevechten die afgelopen weekend begonnen, zijn volgens OCHA alle scholen in de Gazastrook gesloten.

Werk vinden in de Gazastrook is ook niet simpel. Bijna 50 procent van de bevolking is werkloos, onder jongeren is dat meer dan 60 procent. De coronapandemie heeft de toename van het aantal werklozen nog versterkt. Sinds enkele jaren levert Israël werkvergunningen af, maar dat aantal blijft vooralsnog beperkt tot minder dan 20.000.    

Om aan de wurging van de blokkade te ontkomen, heeft Hamas een heus tunnelnetwerk gebouwd, dat gebruikt wordt om goederen in te voeren. Het doet echter ook dienst als ondergronds commandocentrum en volgens Israël gebruiken de militanten van Hamas het ook om zich ongezien te verplaatsen. De tunnels zijn dan ook geregeld het doelwit van Israëlische bombardementen. 

De erbarmelijke levensomstandigheden in de Gazastrook zijn een perfecte voedingsbodem voor de gewapende strijd tegen Israël. Sinds de machtsovername door Hamas is het al geregeld tot meerdaagse, zware conflicten gekomen, zoals in 2014 en 2021. En nu dus opnieuw. Hamas vuurt met de regelmaat van de klok ook raketten af vanuit de Gazastrook. Die missen vaak hun doel of worden uit de lucht gehaald door het Israëlische luchtafweersysteem.

Israël antwoordt steevast met bombardementen op Gaza. Het Israëlische leger herhaalt telkens dat het daarbij geen burgers viseert, maar geregeld vallen er (veel) burgerslachtoffers. Volgens Israël omdat Hamas-militanten zich onder de bevolking mengen. Het resultaat is dat bij elke reeks Israëlische bombardementen de Gazastrook deels in puin wordt gelegd. En omdat de regio ook voor bouwmaterialen op Israël is aangewezen, verloopt de heropbouw vaak heel traag.

Wat de gevolgen van het nieuwe conflict zullen zijn voor de Gazastrook, moet nog blijken. Maar niets wijst er op dat de inwoners snel een betere toekomst tegemoet gaan. Analisten zijn het erover eens dat Israël enorm hard zal terugslaan. Ook de Israëlische minister van Defensie liet daar vandaag geen twijfel over bestaan. Hij gaf de opdracht tot een "volledige belegering" van de Gazastrook. Dat betekent ook "geen elektriciteit, geen eten, geen brandstof".