Op bezoek in Poolse kliniek waar ze niet bang zijn van strenge abortuswet: "Iedereen die hier werkt, denkt hetzelfde: abortus is normaal"

"Waarom zou je een ziekenhuis kiezen dat bijvoorbeeld 300 kilometer van je woonplaats ligt?", vraagt dokter Gizela Jagielska. Ze is gynaecoloog en onderdirecteur van het ziekenhuis in Olesnica, waar vrouwen van over heel Polen naartoe komen voor een abortus. "We krijgen daar meestal twee antwoorden op: vrouwen willen niet dat mensen uit hun omgeving weten dat ze een abortus hebben gehad. Maar ze komen ook speciaal hierheen, omdat ze weten dat ze hier de juiste zorg krijgen. Medisch, en op vlak van empathie."

Abortus in Polen kan nu alleen om twee redenen: bij een zwangerschap door een verkrachting of incest, of als het leven of de gezondheid, inclusief de psychische gezondheid, van de vrouw in gevaar is. Maar zelfs in die laatste gevallen kunnen vrouwen vaak geen abortus krijgen.

Dokter Jagielska vertelt het verhaal van een patiënte die eerst bij een ander ziekenhuis was weggestuurd. De foetus vertoonde genetische afwijkingen, de vrouw had een doorverwijzing van een psychiater dat de zwangerschap haar psychische gezondheid in gevaar bracht, en dus mocht worden afgebroken. 

"Ze hebben haar twee weken opgenomen en nog een consultatie gedaan met de psychiater van dat ziekenhuis. Ze hebben haar wat medicatie gegeven en haar dan naar huis gestuurd. In haar medische papieren stond dat ze in veel betere status het ziekenhuis verlaten had. Natuurlijk hadden ze geen abortus gedaan, terwijl dat wel de reden was waarvoor ze was opgenomen."

Vrouwen die in haar ziekenhuis worden behandeld zijn meestal heel dankbaar, vertelt dokter Jagielska: "Vaak zijn ze verrast dat ze hier op een normale manier behandeld worden. Iedereen spreekt met hen alsof ze normale mensen zijn, niet mensen die iets slechts doen. Voor ons is dat normaal natuurlijk, maar deze vrouwen hebben vaak heel negatieve ervaringen met dokters en medisch personeel."

Waarom weigeren artsen om een abortus uit te voeren die volgens de wet wel mag? "Soms willen ze niet worden gezien als de mensen die abortussen uitvoeren, ze willen er niet van worden beschuldigd, omdat ze vinden dat dat niet zou mogen gebeuren", zegt Jagielska. Vaak wordt ook gezegd dat er angst is om vervolgd te worden, het zogenoemde "freezing effect" van de wetgeving.

Marta Lempart leidt een van de grootste vrouwenorganisaties in Polen, die zich heel hard inzet voor het recht op abortus. "De angst van artsen om vervolgd te worden is een leugen", zegt ze.

"In al die jaren is er nog nooit een dokter vervolgd omdat die een legale abortus heeft uitgevoerd. Het is een walgelijke leugen, want ze gebruiken de gevallen van activisten, en moeders en partners die echt vervolgd worden omdat ze helpen bij een abortus, om te zeggen dat dat bij hen ook zo is. Dus ze maken gebruik van de problemen van andere mensen om te zeggen dat ze geen abortus kunnen uitvoeren."

Dr. Jagielska stemt daarmee in: "Ik denk dat sommige mensen soms wel echt bang zijn om vervolgd te worden, maar voor velen is het maar een excuus."

Omdat zij dus wel openlijk spreekt over abortus, is Jagielska vaak kop van jut. Aan haar ziekenhuis in Olesnica zijn dan ook er geregeld protesten, al is dat sinds de verkiezingen wel verminderd. "Daarvoor kwamen er zeker 2 of 3 keer per week mensen naar hier. Ze brachten grote foto's mee van abortussen met veel bloed en riepen door luidsprekers dat ik baby's vermoord. Ik kan dat wel van me afzetten, het is veel erger voor de patiënten. Zij zijn hier in droevige situaties en moeten dan de hele dag lang naar die mensen luisteren."

Zelf gaat Jagielska ook niet op de barricades staan. "Natuurlijk ben ik boos over de situatie en ik zou liever andere omstandigheden hebben. Maar het is wat het is nu en ik wil vrouwen helpen met een abortus in deze omstandigheden. Ik kan die niet veranderen. Ik weet niet of het zin heeft om te staan roepen en te protesteren, want dat heeft geen zin. Ik werk liever, zodat vrouwen toegang krijgen tot abortus."

In Polen zelf leggen vrouwen dus al grote afstanden af voor de juiste zorg. Maar velen trekken ook naar het buitenland, naar Nederland bijvoorbeeld.  

In de Bloemenhovekliniek in Haarlem kan een abortus tot 22 weken zwangerschap. Elk jaar zijn er zo'n 3.000-3.500 abortusbehandelingen. 10 procent van alle patiënten zijn vrouwen uit Polen. Ze komen in Nederland terecht via internationale abortusnetwerken.

"De meeste van die vrouwen zijn zwanger van een kind met problemen. Een kleine minderheid is hier omdat ze de zwangerschap willen afbreken, omdat het om andere redenen niet gaat", vertelt abortusarts Elles Garcia. "Vaak is het ook zo dat de arts in Polen niet eens informatie geeft over de mogelijkheid tot een abortus. Die vertelt de diagnose, zegt dat er een probleem is met de zwangerschap en dat is het. De meeste vrouwen moeten dan zelf op zoek naar een oplossing en dan komen ze vaak uit bij onze kliniek."

Zelf een oplossing zoeken, betekent ook zelf die oplossing betalen. Een abortus is niet goedkoop. De behandeling in de Bloemenhovekliniek voor een abortus in het tweede trimester van de zwangerschap kost 1.200 euro. "Soms zijn vrouwen daardoor al verder dan we eigenlijk zouden willen", zegt dokter Garcia. "Omdat ze pas later in de zwangerschap dat bedrag bij elkaar hebben."

"De Poolse vrouwen zijn over het algemeen heel gelaten. Ze laten alles over zich heen komen, ze geven gewoon antwoord op de vragen en nemen weinig initiatief om hun verhaal te vertellen. Ik vind ze over het algemeen heel triest. Triester en geëmotioneerder dan andere vrouwen."

Maar toch heerst er in de kliniek niet altijd een diep trieste sfeer, vertelt directeur Femke van Straaten: "Soms zie je iemand heel verdrietig zijn, maar je ziet ook echt de opluchting op het einde van de dag. Er kan ook gelachen worden, alle emoties komen hier voorbij."

"Je ziet ook een band ontstaan tussen de vrouwen", gaat dokter Garcia verder. "Vrouwen die elkaar leren kennen in de wachtkamer en tijdens de behandeling. Dan zie je relaties ontstaan waarin vrouwen steun vinden bij elkaar. Een keer toen ik hier net werkte, heb ik zelfs vrouwen na de behandeling bij elkaar in bed zien liggen. Dat was echt heel bijzonder."

Achteraf is er vaak opluchting, maar ook schaamte, zegt dokter Garcia: "Vrouwen vragen me heel vaak: 'Ik moet op nacontrole bij mijn arts in Polen, wat vertel ik? Kan ik vertellen dat ik een miskraam gehad heb?' Dus dat zijn altijd wel grote dingen waar vrouwen mee zitten."

Is er nu er een nieuwe regering aan de macht is, ook echt verandering op komst?

Vrouwenrechtenactiviste Marta Lempart heeft er geen goed oog in. De christelijk-conservatieve coalitiepartner deelt volgens Lempart de lakens uit in de regering van Tusk. Zij willen terug naar het zogenoemde abortuscompromis van voor 2020. Dat wil zeggen: abortus toestaan in de twee gevallen die nu ook mogen en als de foetus afwijkingen vertoont.

Vrouwenorganisaties noemen dat compromis nog altijd een "verbod" op abortus. "Het linkse blok vecht nog om dingen gedaan te krijgen, maar de premier zelf lijkt er niet wakker van te liggen. Af en toe zegt hij er iets over, maar het lijkt erop dat er geen echte steun is om hun beloftes te vervullen", zegt Lempart.

Dokter Jagielska is wel hoopvol. Ze ziet een verandering bij jongere artsen, ook in haar eigen team. "Door hier te werken, kennen ze geen situatie waarin abortussen geweigerd worden. Dat moet voor verandering zorgen. Iedereen die hier werkt, heeft een gelijkaardige houding: het is hetzelfde om een abortus te doen, of te helpen bij een bevalling. Het is normaal."

Tegelijk wacht Jagielska ook op de presidentsverkiezingen. "Zelfs als de regering nu zou beslissen om abortus toe te laten, dan zou de president die wet niet ondertekenen. Dus we moeten wachten. Maar ik zie dat er politieke wil is om iets te veranderen, dus daar ben ik heel blij mee."

In Nederland verwachten ze ook nog niet meteen grote veranderingen in het aantal patiënten uit Polen. "Maar ik hoop het wel", zegt directeur Femke van Straaten. "Dat zou het mooiste zijn voor die vrouwen. Ik gun het ze dat ze gewoon abortuszorg in eigen land kunnen krijgen. En niet helemaal naar ons hoeven te komen."