Erdogan oogt enkel almachtig dankzij ultranationalisten

MHP: de rechtse ultranationalistische partij, doet misschien bij weinigen een belletje rinkelen. Haar onofficiële vleugel, de ‘Grijze Wolven’, misschien al iets meer. Vanaf de jaren zeventig kwamen die in het nieuws met terreuraanslagen en dreigende retoriek. Maar vandaag is de MHP een klassieke politieke partij in Turkije. Ze heeft regeringservaring, een meer gematigde leider en een achterban die misschien chauvinistisch is, maar zeker niet gewelddadig.

Voor deze verkiezingen sloot de MHP een alliantie met de AKP van president Erdogan. Met 4 tot 6 procent werd ze door peilingen ingeschat als het kleine, zwakke broertje. Maar gisteren overtrof de MHP alle verwachtingen: de partij haalde minstens 11 procent van de stemmen. En dat terwijl ze niet eens echt campagne gevoerd hadden. MHP riep de kiezers op om Erdogan te steunen en beperkte haar campagne tot gesloten, provinciale meetings. Een enorm contrast met de druk bijgewoonde rally’s van de links-republikeinse Muharrem Ince van de CHP-partij.

Gisterenavond kon de oppositie (de alliantie van CHP, het rechts-nationalistische IYI en de islamitische Saadet Partij) ondanks alle verwachtingen zelfs Erdogans parlementaire meerderheid niet afsnoepen. Dat is alleen te danken aan de MHP. AKP zelf trappelt eerder ter plaatse in het parlement.

Niet meer zo tuk op de vriendjespolitiek

De ultranationalisten zijn zich bewust van hun nieuwe macht. Volgens de leider van de MHP, Devlet Bahceli, heeft zijn partij ‘de grote verantwoordelijkheid gekregen om het evenwicht te bewaken’. Eén dag voor de verkiezingen liet diezelfde Bahceli weten aan tv-zender Haberturk dat ‘alles voorbij zal zijn als AKP de fouten uit het verleden herhaalt’. Wat hij daarmee concreet bedoelde is niet zo duidelijk.

Wel klaar en duidelijk was Bahceli’s volgende waarschuwing: ‘Als de AKP niet genoeg zetels in het parlement heeft, kan ze voor bepaalde projecten steun zoeken. Maar dat is geen coalitie, je zou het eerder reconciliatie of samenwerking kunnen noemen.’

Volgens Turkije-watcher Dries Lesage (Universiteit Gent) oogt Erdogan nu almachtig maar is hij dat absoluut niet. ‘Het zijn de nationalisten die hier enorm versterkt zijn uitgekomen.’

Hoe moeten we dat resultaat verklaren? ‘Ik denk dat veel kiezers wel voor Erdogan als leider zijn, maar niet meer zo tuk op zijn partij, de AKP’, zegt Lesage. ‘Die dragen toch een perceptie van corruptie en vriendjespolitiek met zich mee. Bahceli van de MHP heeft op dat vlak een veel zuiverder imago.’

Analist Guven Sak (Hurriyet) ziet de toekomst van de Turkse democratie zelfs positief in: ‘Een nieuwe periode van coalitieregeringen en ruilhandel is aangebroken. Met sterkere kleine partijen zal het parlement meer levendige discussies krijgen. Erdogan zal dit niet zo voorzien hebben met zijn nieuwe grondwet, maar nu is het te laat.’

‘Geen gedetailleerd programma’

Wat de MHP nu concreet wil gaan doen, is nog onduidelijk. ‘Ze hadden heel weinig gedetailleerde plannen’, zegt Lesage. Zelf heeft de partij het over het ‘versterken van de solidariteit en de nationale eenheid’. ‘MHP staat voor een sterke, redelijk autoritaire staat en voor “Turkije eerst”’, zegt Lesage. ‘MHP wil dat Turkije zich vooral op de eigen belangen concentreert. En wat de Koerdische kwestie betreft, zijn de ultranationalisten traditioneel weinig flexibel. Ze steunden altijd de gewapende strijd tegen de PKK en ontkenden lang dat er zelfs maar een Koerdische kwestie bestond.’

Toch sluit Lesage niet uit dat de partij van de ‘Grijze Wolven’ klaar staat voor een meer pragmatische koers. ‘Bahceli heeft eerder al water bij de wijn gedaan, bijvoorbeeld toen hij in de jaren negentig de doodstraf voor de Koerdische PKK-leider Öcalan niet liet uitvoeren. Of toen hij, ondanks de kritiek, een coalitie met de islamisten sloot. Veel fel anti-Koerdische Grijze Wolven zijn overgestapt van zijn partij naar de nieuwe partij van Meral Aksener. Ik heb een sprankeltje hoop dat MHP nu toch zal aansturen op een soort oplossing voor het Koerdische zuidoosten. In de politiek zijn hardliners vaak het best geplaatst om vredesonderhandelingen te beginnen.’

Ten slotte geeft Lesage nog mee dat MHP zeker geen pro-Westerse partij is. De EU kan dus niet hopen dat de relaties met Turkije ‘zomaar’ zullen opklaren. De partij die Erdogan nu in toom houdt, staat voor een sterk, eigenzinnig Turkije.