'Polen accepteren tirannen, zolang het hun eigen tirannen zijn'
Pawel Kasprzak organiseert prikacties tegen een wetsvoorstel dat de rechtspraak in Polen moet hervormen. 'We maken ons op voor een lange strijd.'
Er zijn minder betogers dan in juli. Toen was er nog hoop dat president Andrzej Duda zijn veto zou uitspreken over wetten die rechters afhankelijk maken van politici. Nu niet meer. 's Nacht bij de Senaat is de sfeer bij vlagen grimmig. De namen van senatoren van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) worden een voor een afgeroepen. De bekendste worden verwelkomd met: "Hiervoor ga je de bak in." Niemand twijfelt eraan dat de wetten die daar achter de hoge hekken en het politiecordon worden aangenomen, flagrant in strijd zijn met de grondwet.
Maar de betogers lopen een groter risico om in de cel te belanden dan de dames en heren senatoren. "Wij aanvaarden de consequenties", zegt Pawel Kasprzak op besliste toon. Hij is leider van Obywatele RP (burgers van de Poolse republiek) een kleine groep die prikacties van burgerlijke ongehoorzaamheid uitvoert.
Twee keer haalde de groep de wereldpers. In december vorig jaar blokkeerden demonstranten alle uitgangen van het parlement. In november doken ze op bij een mars van extreem rechts met een spandoek: 'Stop fascisme!' Processen, boetes en verhoren zijn het resultaat. "Ik zeg tegen de mensen: als je daar niet toe bereid bent, kun je beter weggaan."
Déjà vu
Hij wijst op zijn mobiele telefoon: "De batterij loopt steeds leeg. De microfoon wordt constant gebruikt en de camera waarschijnlijk ook." Spionage door de politie maakt niet veel indruk op Kasprzak, een voormalige anti-communistische activist. "Het is als een déjà vu."
Lange tijd stond Kasprzaks groepje ongehoorzame burgers in de schaduw van het Comité ter Verdediging van de Democratie (KOD), dat tienduizenden mensen op de been kreeg. Maar na twee jaar zit KOD in een diepe crisis: ruzie aan de top, demonstratiemoeheid aan de basis.
Nu worden ook de verschillen zichtbaar. Kasprzak houdt zich verre van de parlementaire oppositie. Sterker nog, wat hem betreft mag PiS nog even aan de macht blijven. Alleen een rechtse dictatuur kan volgens hem modernisering legitimeren in een aartsconservatieve samenleving. "Als deze machthebbers iets accepteren, accepteert iedereen het." Voorwaarde is wel dat een burgerrechtenbeweging constant druk uitoefent.
Daarmee presenteert Kasprzak een alternatieve kijk op de recente geschiedenis. "Liberaal denkende mensen begrijpen niet hoe oppervlakkig de veranderingen na de val van het communisme waren. De transitie werd aan Polen opgedrongen." Mensen kregen te horen dat ze 'politiek correct' en 'economisch rationeel' moesten zijn en dat ze hun ideologische overtuigingen moesten afleggen, legt Kasprzak uit.
Opeens blijkt dat wij mensen de mond snoerden en ze niet lieten zeggen wat zij oprecht geloven, bijvoorbeeld dat Arabieren gevaarlijke viezeriken zijn
De overwinning van de nationalistische en vroom-katholieke partij PiS, die in 2015 na verkiezingen aan de macht kwam, is 'een populistische revolte die veel lijkt op wat er in Amerika en Groot-Brittannië gebeurt'. "Opeens blijkt dat wij mensen de mond snoerden en ze niet lieten zeggen wat zij oprecht geloven, bijvoorbeeld dat Arabieren gevaarlijke viezeriken zijn. En nu kraaien ze victorie dat ze eindelijk vrijheid hebben; geen politieke correctheid meer en geen economische rationaliteit."
Verschil
Maar er is één groot verschil met het Westen. "In Polen werden burgerrechten altijd geschonden omwille van de strijd voor nationale onafhankelijkheid. De meerderheid accepteerde dat. Polen accepteerden tirannen, zolang het hun eigen tirannen waren en geen vreemdelingen. Dat is de vloek die de Poolse crisis onderscheidt van crises elders in de wereld."
De enige manier om dat te veranderen is volgens Kasprzak individuele vrijheid afdwingen van een rechtse dictatuur. "Als ik een activist van de homobeweging was, zou ik alles doen om te voorkomen dat de oppositie de verkiezingen wint, want in dat geval kun je een debat over homorechten wel vergeten. De huidige oppositie is doodsbenauwd om die fundamentalisten van PiS in de kaart te spelen."
Dus in plaats daarvan rechten afdwingen van die 'fundamentalisten'? "We maken ons op voor een lange strijd. We zitten diep in de problemen, maar er komt een moment dat je eraan moet beginnen."
Lees ook 'Polen ‘hervormt’ rechtbanken ondanks zware kritiek'