Wordt Nieuw Zuid in Antwerpen een écht deel van de stad dankzij een eigen kunstpaviljoen?

Een van de belangrijkste galeries van Antwerpen heeft grootse bouwplannen: in Nieuw Zuid, een gloednieuwe woonwijk in Antwerpen, trekt Tim Van Laere Gallery een paviljoen op van 1.000 vierkante meter. "We zullen wereldwijd de enige stedelijke galerie zijn in een losstaand pand", zo klinkt het bij de galerie waar kunstenaars als Rinus Van De Velde kind aan huis zijn. Het paviljoen moet meteen ook een landmark zijn in een nieuwe stadswijk die zoekt naar leven.

De galerie zit al twintig jaar in de Verlatstraat op het Antwerpse Zuid, maar het pand is inmiddels te krap. Als Rinus Van De Velde of Ben Sledsens een van zijn kenmerkende grote werken maakt, dan moet de artiest er rekening mee houden dat het doek ook binnen moet geraken. "We voelden dat we een andere ruimte nodig hadden", legt Tim Van Laere uit. 

Op wat later het centrale plein moet worden van Nieuw Zuid heeft de galerist een stuk grond gekocht, en nu is hij bouwheer van een paviljoen dat ontworpen is door het wereldvermaarde architectenduo OFFICE Kersten Geers David Van Severen.

Het pand zal 50 meter lang en 14 meter breed zijn, en is opgevat als een aaneenschakeling van kamers. Het ontwerp is eenvoudig, maar het paviljoen wil wel een ankerpunt in de wijk zijn, met grote ramen en een poort. "Het gebouw is in your face, maar net als nu willen we voor iedereen open en toegankelijk zijn", zegt Van Laere. De funderingen liggen er al, volgend voorjaar hoopt de galerie te kunnen verhuizen. 

Grote namen

Van Laere zegt dat hij al jaren rondloopt met het 'utopische plan' om een eigen ruimte te bouwen. Toen hij hoorde over de bouwplannen op de site achter het nieuwe justitiepaleis, nam hij contact op met projectontwikkelaar Triple Living, dat er in opdracht van de stad de nieuwe woonwijk ontwikkelt. 

Op het ruimtelijk ontwikkelingsplan (RUP) was al een soort paviljoen voorzien. Van Laere: "De functie van het paviljoen was nog niet ingevuld en na twee vergaderingen waren we het eens. De projectontwikkelaar hecht belang aan goede architectuur, kunst en cultuur. En ik kon volledig mijn zin doen. Heel belangrijk." 

Bij het ontwerpen had Van Laere ook specifieke kunstenaars voor ogen: de grote tekeningen van Van De Velde, de sculpturen van Jonathan Meese, de installaties van Kati Heck. "Het is een gebouw voor onze kunstenaars." Tegelijk kan de galerie, die nu kunstwerken stockeert op drie verschillende plaatsen, ook al haar activiteiten samenbrengen op één plek. 

Voor Van Laere vergemakkelijkt het paviljoen meteen ook de volgende stap van de galerie. "Zonder namen te willen noemen: er zijn internationale kunstenaars met wie ik al lang wil samenwerken, maar die ik hier niet kan tonen. Met de nieuwe ruimte kan ik hen wel naar Antwerpen halen." 

Er zijn ook ruimtes op maat van opkomend talent en twee buitenruimtes voor beeldhouwkunst. "Voor onze kunstenaars wordt het een uitdagende ruimte qua architectuur en hoogte." Zo komt er ook een kapel van bijna 8 meter hoog. 

Tegenover het paviljoen, dat het enige vrijstaande gebouw wordt in de autoluwe wijk, komt een groot plein met handelspanden. Bedoeling is dat dit een soort marktplein wordt met bakkers, restaurants en andere winkels of horeca. De nieuwe galerie moet het aantrekken van die centrale promenade mee aanzwengelen.

Op Nieuw Zuid vindt Tim Van Laere trouwens al twee collega's: PLUS ONE Gallery en Gallery Sofie Van de Velde, een samenwerking tussen twee galeristen. Van Laere: "Ik geloof dat een goede galerie eender waar kan werken, maar dit is voor mij een interessante plek: duurzaam, groen en architecturaal heel knap."

Op Nieuw Zuid wordt al sinds 2013 stevig gebouwd: luxelofts met zicht op de Schelde, maar ook appartementen die meer betaalbaar zijn, bejaardenflats en studentenkamers. Er is al een koffiebar, ruimte voor winkels, een hotel, kantoorgebouwen waar nu advocaten zitten, binnenkort een crèche en uiteindelijk zal er ook een school komen. Binnen tien jaar moeten hier 2.500 units staan, wat betekent dat er in deze wijk zowat 5.000 mensen zullen wonen. 

Het project trekt grote architecten aan zoals Robbrecht & Daem en beroept zich ook op groene duurzaamheid. De bekende landschapsarchitect Bart Smets tekende het park uit en er zijn inventieve oplossingen om regenwater natuurlijk te doen afvloeien. De woningen halen de energienormen en de wijk heeft een eigen duurzaam warmtenet met een warmtecentrale.

Handicaps

"Nieuw Zuid is een modern project dat goed in elkaar zit", bevestigt professor stedenbouwkunde Tom Coppens (Universiteit Antwerpen). "Maar het start ook met paar handicaps."

Waar de meeste buurten een continue mengeling zijn van oude, nieuwe en gerenoveerde panden, verouderen die woontorens gelijktijdig, wat binnen afzienbare tijd tot een afgeleefde wijk kan zorgen. Denk maar aan pakweg de Luchtbal in Antwerpen, of het Rabot in Gent. Sowieso spreekt nieuwbouw een iets kapitaalkrachter publiek aan. 

Een meer prangende kwestie: het is heel moeilijk om zo'n wijk leven in te blazen. "Het is het verhaal van het kip of het ei", zegt Coppens. "Je hebt bewoners nodig en allerlei voorzieningen. Die twee zijn wederzijds afhankelijk en zoiets duurt heel lang." Net daarom mikt Nieuw Zuid op een gevarieerd aanbod, verklaart Cedric Heeren van Triple Living. 

Hij gebruikt het woord 'beleving', en legt uit hoe Nieuw Zuid een natuurlijke uitloper moet worden van het trendy Zuid. "Evident is dat niet, vandaar onze aandacht voor architectuur en cultuur. De galerie is voor ons project een enorme meerwaarde. We zijn er van geschrokken hoeveel trafiek zoiets genereert."