Wie goed luistert naar discours over migratie beseft dat in steeds meer Europese landen de verlichting is uitgedaan

Van de hemeltergende beelden van kinderen in Amerikaanse overheidskooien tot het gesleep met zwangere vrouwen en kinderen. Van het schip Aquarius tot het tweejarige meisje Mawda dat sterft door een politiekogel en wier ouders de verantwoordelijkheid in de schoenen geschoven krijgen. Van de 12.000 mensen die volgens het ‘Missing Migrants Project’ sinds 2014 zijn gestorven in de Middellandse Zee tot het sluiten van deals met Libische criminelen die ‘teruggeduwde’ migranten martelen en verkrachten tot het voorstel voor opsluiting van vluchtelingen in kampen in ‘onaantrekkelijke landen’. Het Europese en Amerikaanse debat over migratie is ontspoord en in de slipstream dreigt ook het beleid te kapseizen. Politici als Orban weigeren Europese oplossingen en solidariteit en creëren daarmee bewust een politieke crisis, die nu zelfs Merkel aan het wankelen brengt. Een self-fulfilling prophecy noemt men dat.

In de strijd tegen migratie dreigt er hoe langer hoe meer ‘collateral damage’ voor het recht op asiel. Dat recht wordt nochtans gegarandeerd in artikel 14 van de Universele Verklaring Rechten van de Mens, die dit jaar 70 jaar bestaat. Net de EU, nota bene mede het gevolg van oorlog, mensenrechtenschendingen op grote schaal, de Shoah en vluchtelingenstromen, besloot samen te werken op basis van solidariteit, mensenrechten en de waarden van de verlichting. Wie goed luistert naar het politieke discours over migratie beseft dat in steeds meer Europese landen de verlichting is uitgedaan. Het is donker op het oude continent. Staatssecretaris Theo Francken (N-VA) had gelijk toen hij onlangs zei dat “hypocrisie de vaseline van de politiek is”. Maar hij had er wel bij mogen vertellen dat hij hoofdaandeelhouder van de vaselinefabriek is.

Francken is ook een efficiënt twitteraar, maar zou beter wat meer oog krijgen voor de verantwoordelijkheden die Europa direct en indirect heeft bij de migratiedruk vanuit Afrika. Ik zal hem mijn rapport bezorgen dat ik morgen voorstel. De titel: ‘Migratie, het eerlijke verhaal’. Want ja, er bestaan ook oneerlijke verhalen over migratie. In de strijd tegen of onder druk van extreem-rechts – een strijd die Francken zo belangrijk vindt - wordt extreem-rechts stap voor stap gekopieerd en mainstream. Een ‘eerlijk’ debat is het al lang niet meer.

Oneerlijk

“Oneerlijk” kan je begrijpen als “niet correcte informatie” maar ook als “oneerlijk in morele zin”. De Belgische Liga voor Mensenrechten schreef eind mei 2018: “De reflex is vervaagd migranten als medemensen te zien. Men ziet geen mensen meer, men ziet geen kinderen. Men ziet problemen. Men ziet bedreigingen, verstoorders van onze rust, inbrekers in onze samenleving. Mensen zijn niet langer mensen.”

Dit is de essentie, of het nu om vluchtelingen of migranten gaat. Voor vluchtelingen bestaat bij de meeste burgers in de EU nog wel enig begrip, al beuken politieke uitlatingen van de laatste weken en maanden in verschillende Europese hoofdsteden stevig in op die solidariteit. Maar “irreguliere migranten” moeten met man en macht worden geweerd. Dat is nu het leidende discours.

In een politiek debat is de woordkeuze belangrijk. Vluchtelingen, asielzoekers, migranten, illegalen, irreguliere migranten of economische gelukzoekers: het wordt allemaal op één hoopje gegooid. Het ‘criminaliseren” van migranten is niet alleen inhumaan en oneerlijk. Het is ook niet zonder risico. Kenneth Roth, directeur van Human Rights Watch, zei onlangs dat Europa zich dreigt terug te trekken uit het leiderschap rond mensenrechten en dat dit een gevaar is voor de hele wereld. De wereld verwacht dat de EU de democratische rechtsstaat blijft verdedigen. De bakermat blijft van mensenrechten en burgerlijke vrijheden. Uit onderzoek blijkt dat het gebrek aan een democratische rechtsstaat en vrijheid en het garanderen van gelijke rechten voor mannen en vrouwen, het niet respecteren van de mensenrechten de belangrijkste redenen zijn om te migreren. Die wegen vaak zwaarder dan economische factoren. Daarom is het zo nefast dat de Europese landen of de EU migratiedeals maken met dictatoriale regimes.

Als antwoord op de ‘migratiecrisis’ van 2015 ontwikkelde de EU een specifieke strategie om migratie tegen te gaan. De EU wil de structurele oorzaken van migratie aanpakken. Dat werd beslist op de migratietop in 2015 in Valetta. Dit komt in essentie overeen met het gangbare EU-beleid gericht op economische ontwikkeling. Dat zou zowel voor de EU als voor Afrika op de lange termijn een goede strategie kunnen zijn. We zien helaas dat het huidige beleid dat de oorzaken van migratie moet wegnemen, ondergraven wordt door een beleid dat ongelijkheid en armoede juist in de hand werkt. Het zogenaamde extra geld dat nu naar Afrika gaat is géén extra geld en wordt bovendien vooral ingezet voor ‘border management’ en niet voor grondoorzaken van migratie. Ook wat dat betreft bestaat de nood aan een eerlijker debat.

Eén zaak is essentieel: volgens de VN-organisatie UNCTAD is er sprake van een netto-transfer van welvaart van ontwikkelingslanden (veelal Afrika) richting de rijke landen. Er vloeit via kapitaalvlucht en fraude jaarlijks ruim 50 miljard euro weg uit Afrika. Recente analyses van UNCTAD tonen aan dat de stroom van privé kapitaal richting Afrika negatief is. En experten op VN-niveau luiden de alarmbel over een nieuwe schuldenspiraal waar Afrikaanse landen in belanden. Zei daar iemand “Marshallplan voor Afrika”? Dan zal de EU drastisch van koers moeten veranderen.

Het grootste deel van de economische migranten die de levensgevaarlijke oversteek door de Sahara en vervolgens over de Middellandse Zee wagen komen uit West-Afrika. Deze mensen gaan op zoek naar werk om geld te kunnen sturen aan hun achtergebleven familie. Deze zogenaamde remittances overtreffen in absolute cijfers de totale officiële ontwikkelingshulp en vormen een groot deel van het BNP van landen. De EU vraagt de partnerlanden in West-Afrika mee te werken aan het terugnemen van migranten uit de EU. Die zijn daar niet happig op want zo verdwijnt een directe inkomenssteun voor miljoenen Afrikanen. De Europese regeringen – en Francken speelt een belangrijke rol in die Europese raad van ministers - blokkeren een Europese aanpak voor ‘legale migratie opties’, ook al lees je het in alle beleidsplannen als één van de doelstellingen.

En kijk naar de handelsrelaties van de EU met West-Afrika en we zien dat Europees beleid nog steeds de economische ontwikkeling van West-Afrika ondermijnt. Het voorbeeld van melkpoeder is exemplarisch. Sinds het afschaffen van de melkquota steeg de productie van melk. De prijs daalde. De overschotten melk worden verwerkt tot melkpoeder. Die wordt geëxporteerd met onrechtstreekse EU-subsidiestromen. De export van melkpoeder naar West-Afrika verdriedubbelde tussen 2011 en 2016. De lokale zuivelmarkten kunnen hier niet mee concurreren, want de in Afrika geproduceerde melk is bijna drie keer duurder. Ondertussen dwong de EU via het handelsbeleid af dat Afrikaanse heffingen op de import van melkpoeder de aankomende jaren zullen verdwijnen. Zo speelt de EU allesbehalve een constructieve rol bij het ontwikkelen van de lokale melksector en het creëren van werkgelegenheid. Soortgelijke verhalen kunnen geschreven worden over de export van EU-tomaten of kippenvlees.

De EU moet gaan voor een andere aanpak, minder vaseline. Een aanpak die in ieder geval niet bijdraagt aan ongelijkheid, armoede en uitzichtloosheid in Afrika. De EU zal migratie niet tegen kunnen houden met het bouwen van muren, het plaatsen van prikkeldraad aan de grenzen, met meedogenloze pushbacks noch met opvangakkoorden met dictatoriale regimes. 

Open grenzen? Nee, maar voor het goed omgaan met migratie is er wel nood aan een koele analyse: de feiten onder ogen zien en een Europees beleid uitwerken. Een langetermijnvisie dus.