Trump en Zelensky onderhandelen ook over Zaporizja: grootste kerncentrale van Europa is van groot belang
De Verenigde Staten zijn bereid om de Oekraïense kerncentrale in Zaporizja, die door Rusland werd veroverd, 'over te nemen'. Dat heeft de Amerikaanse president Donald Trump laten weten aan zijn Oekraïense ambtsgenoot Volodymyr Zelensky in een telefoongesprek. Hoe belangrijk is de grootste kerncentrale van Europa voor Oekraïne en Rusland, nu de VS vaart wil maken met onderhandelingen?
Na een telefoongesprek met Zelensky liet Trump weten dat hij met de Oekraïense president gesproken had over een voorstel waarbij de VS de energie-infrastructuur in Oekraïne zou beheren. Zelensky corrigeerde Trump even later en communiceerde dat alleen de kerncentrale in Zaporizja ter sprake was gekomen.
Volgens Zelensky wil Oekraïne wel praten over Amerikaanse plannen om de centrale te moderniseren en erin te investeren, op voorwaarde dat de centrale wordt teruggegeven aan Oekraïne. Kiev zegt ook dat het niet is gegaan over de vraag of de centrale dan Amerikaans eigendom zou worden.
Bescherming kerncentrale
Dinsdag belde Trump nog met de Russische president Vladimir Poetin over de oorlog in Oekraïne. Poetin stemde niet in met een voorstel voor een volledig staakt-het-vuren van 30 dagen, waar de VS en Oekraïne zich achter hadden geschaard. De Russische president stemde wel in met een staakt-het-vuren van 30 dagen voor energie-infrastructuur in Rusland en Oekraïne.
Tot die energie-infrastructuur behoort onder andere de kerncentrale van Zaporizja, in door Rusland bezet gebied in Oekraïne. De site bleef tot nu toe gespaard van grote aanvallen, maar veiligheidsrisico's zijn er zeker. Als de VS mee zou instaan voor de energie-infrastructuur in Oekraïne, zal die volgens Trump beter beschermd zijn.
"Een kerncentrale in de frontlinie is nooit een goed idee, dus extra bescherming kan zeker geen kwaad", vertelt Joannes Laveyne, energie-expert aan de UGent. "De centrale is zeer belangrijk, ook al produceert die op dit moment geen stroom meer en is er geen acuut gevaar voor een grote ramp. In de wederopbouw van Oekraïne, of er nu een tijdelijk of langdurig staakt-het-vuren komt, zal de centrale een cruciale rol spelen om opnieuw elektriciteit te voorzien."
Controle kerncentrale Zaporizja: "als er een tijdelijk staakt-het-vuren komt, zal centrale belangrijke rol spelen"
"Strategische troef voor beide partijen"
Mogelijk zal de energiecentrale bij onderhandelingen over een eventueel einde van de oorlog op het spel staan. "De centrale kan zeer veel betekenen voor beide partijen", aldus Laveyne. "Ze kan stroom leveren voor beide kanten, wat het een zeer belangrijke, strategische troef maakt."
De kerncentrale van Zaporizja aan de Djnepr-rivier viel in het eerste jaar van de oorlog al in Russische handen. Oekraïense troepen hebben zich teruggetrokken en opgesteld op de andere oever van de rivier. De frontlijn loopt zo langs de energiecentrale.
Hoewel Rusland het complex bezet, heeft Oekraïne de nabije stad Zaporizja nog onder controle. De gelijknamige provincie Zaporizja is maar deels veroverd door het Russische leger, maar toch riep de Russische president in 2022 de annexatie uit van 4 Oekraïense provincies, waaronder Zaporizja.
De 6 reactoren in Zaporizja vormen samen de grootste kerncentrale van Europa. Elk van de 6 reactoren heeft een vermogen van bijna 1.000 megawatt. De kerncentrale wekt geen elektriciteit op, want de reactoren liggen stil.
Droneaanvallen
Rosatom, het Russische agentschap voor atoomenergie, nam het beheer van de centrale over. Een bomaanslag van de Oekraïense inlichtingendienst doodde vorig jaar de veiligheidsverantwoordelijke van de kerncentrale, een Oekraïner die er door Kiev van werd beschuldigd vrijwillig Rusland te helpen.
Ook medewerkers van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) houden al 2,5 jaar toezicht op de site. Meerdere incidenten waarbij drones op de infrastructuur of in de buurt ervan zijn ingeslagen, hebben het agentschap in die periode zorgen gebaard. Beide kampen hebben daarbij elkaar ervan beschuldigd de veiligheid in het gedrang te brengen.
Rafael Grossi, het hoofd van het IAEA, gaf in september uitleg bij een rapport over het werk van de organisatie in Zaporizja. "Omgeven door aanzienlijke uitdagingen en risico's voor de nucleaire veiligheid en beveiliging, zijn we standvastig in onze missie om de situatie te beoordelen en de internationale gemeenschap op de hoogte te houden."
Elektriciteitsnet in crisis
De Oekraïense president Zelensky liet zich al voor het telefoongesprek met Trump uit over de toekomst van de kerncentrale in Zaporizja. Hij maakte er een punt van dat de centrale opnieuw Oekraïners van stroom zal voorzien.
"Zijn bestaan is onmogelijk zonder Oekraïne", zei Zelensky vorige week nog in Kiev. Daarmee bedoelde hij ook dat Rusland niet meteen energie zou kunnen halen uit de centrale en Oekraïne, als het de controle terugkrijgt. Pas na lange werken zou de centrale opnieuw stroom kunnen leveren.
Daar zijn meerdere redenen voor. Het koelwater voor de centrale werd uit het Kachovka-reservoir gehaald, maar een dam voor dat water barstte in 2023. Een tekort aan elektriciteitsleidingen en personeel en onbruikbare nucleaire brandstof maken het voor Rusland ook moeilijk om de centrale opnieuw op te starten.
In 2022 was de kerncentrale in Zaporizja nog goed voor 20 procent van de totale energievoorraad in Oekraïne. Van de 4 Oekraïense kerncentrales is het de enige die in bezet gebied ligt.
In de afgelopen 3 jaar was het Oekraïense elektriciteitsnet vaak het doelwit van Russische aanvallen. Door het beschadigde elektriciteitsnet zijn er vaak stroomonderbrekingen waardoor Oekraïners zonder licht en verwarming vallen. Vooral in de winter probeerde Poetin zo het moreel van de bevolking te ondermijnen.
Een rapport van het Internationaal Energieagentschap (IEA) stelde dat Oekraïne in het voorjaar van 2024 slechts een derde van zijn oorspronkelijke capaciteit overhield, door Russische aanvallen. De energie-infrastructuur is verwoest, beschadigd of bezet door Rusland.