‘Deze tekst schetst asielzoekers als een te bestrijden plaag’: Nederland stuurt fors naar rechts

“Het idee van een ‘extraparlementair kabinet’ met een ‘hoofdlijnenakkoord’ kan inmiddels wel losgelaten worden”, schrijft de Nederlandse politicoloog Tom van der Meer op X. De afspraken in de tekst - zowel de hoeveelheid als de reikwijdte ervan - lezen niet als hoofdlijnen. Ze suggereren volgens hem “een gewoon regeerakkoord”.

Wat staat er nu precies op de 26 pagina’s - exclusief 12 pagina’s financiële onderbouwing - die PVV, VVD, NSC en BBB onderhandelden? Na de wollige aanhef ‘hoop, lef en trots’ schetst De Volkskrant ‘een bouwwerk in vier blokken’, waarbij elke partij een trofee probeert binnen te halen. “De PVV heeft het harde asielbeleid, NSC de bestuurlijke vernieuwingen, de BBB boeren en stikstof, en de VVD een sober financieel beleid.”

Dat PVV-kopstuk Geert Wilders met de grootste trofee - “het strengste asielbeleid ooit” - naar buiten is gelopen, zal niet verbazen. Op slechts enkele pagina’s valt liefst 37 keer het woord asiel.

De pas recent gestemde spreidingswet, die gemeenten tot opvang kan dwingen, wordt ingetrokken. Nieuwe asielaanvragen zouden via een tijdelijke ‘asielcrisiswet’ niet meer behandeld worden. In allerlei rechten voor asielzoekers, zoals de gezinshereniging, rechtsbijstand of de toegang tot sociale huurwoningen, wil de nieuwe coalitie stevig snoeien. Grenscontroles moeten irreguliere migratie vanuit België of Duitsland de pas afsnijden.

Het uitroepen van een ‘asielcrisis’ komt recht uit het populistische draaiboek, schreef populisme-experte Léonie de Jonge (Rijksuniversiteit Groningen) eerder deze week nog. Ook migratiehistoricus Leo Lucassen stelt: “Deze tekst schetst asielzoekers als een te bestrijden plaag, een extreemrechts idee dat door de andere partijen genormaliseerd wordt.”

In dat opzicht dwarrelt er al een eerste conflict naar beneden, namelijk de ‘sterke rechtsstaat’ waar NSC zo op hamert. Het Centraal Planbureau in Nederland waarschuwde eerder al voor ‘juridische onzekerheden’. Volgens politicoloog Simon Otjes (Universiteit Leiden) scheert de tekst dicht tegen de grens aan. “Al lijkt veel ervan zich net binnen de grenzen af te spelen, omdat Wilders zijn anti-islamagenda heeft laten vallen.”

Volgens Otjes is het opletten met het uitvergroten van ‘de stempel van Wilders’. Denk bijvoorbeeld aan de voorgestelde shift van investeringen in hernieuwbare energie naar kernenergie, of de lesmethoden in het onderwijs die ‘politiek neutraal’ horen te zijn. “Vooral stokpaardjes van VVD en BBB”, zegt Otjes, ondanks de eerdere retoriek van Wilders over ‘duurzaamheidswaanzin’ of ‘woke-waanzin’ in het onderwijs.’

De klimaatdoelen waaraan Nederland zich heeft verplicht in internationale verdragen, blijven overeind. Dat zal voor de klimaatbeweging een “stille opluchting” zijn, stelt Otjes. Wat betreft uitzonderingsmaatregelen rond stikstofnormen of natuurgebieden lijkt iedereen het erover eens: Nederland zal terugkeren van een kale reis uit Brussel.

Economisch rechts

Dat er rechtse klemtonen zijn, is weinig verrassend. De 130 km/u op de snelweg bijvoorbeeld, een symboolkwestie. Maar wat écht opvalt, is dat er over de hele lijn fors naar rechts wordt gestuurd. Niet alleen op cultureel vlak of in milieu-opzicht, maar ook op economisch vlak. Zo wordt de verhoging van het minimumloon teruggedraaid om 800 miljoen euro te besparen.

“Op economisch vlak draagt deze tekst net heel erg de stempel van de VVD”, zegt Otjes. Van de beloftes die NSC en PVV deden, die de onderkant van de samenleving ten goede moesten komen, blijft weinig overeind. De eerste schijf die Nederlanders zelf moeten betalen voor bepaalde medische kosten, het ‘eigen risico in de zorg’, kreeg Wilders bijvoorbeeld niet afgeschaft. Het bedrag is slechts gehalveerd, en pas vanaf 2027.

Net de rechtsheid van dit akkoord kan een groot pijnpunt worden, meent Otjes. “Dan zullen de linkse oppositiepartijen de discussie wel moeten kunnen draaien van cultuur naar economie.” Als het over economie gaat, valt Wilders door de mand.

Een tweede duidelijke pijnpunt is trouwens het begrotingsplaatje: “De regering gaat het eerste jaar geld uitdelen en gaat pas daarna bezuinigen”, schrijft publiek econoom Bas Jacobs (VU) op X. In 2025 is er een budgettaire verruiming van 7,4 miljard euro, pas in 2028 komt er een dip in het begrotingstekort.

Bovendien zijn een aantal van de voorgestelde bezuinigingen “boterzacht”, aldus Jacobs. Nederland wil bij de EU voor 1,6 miljard aan ‘lagere afdrachten’ bedelen, terwijl het op gebied van milieu en migratie net de confrontatie opzoekt. Ook bij de 1 miljard euro besparing door zowel het strengere asielbeleid als de knip op het ambtelijk apparaat vallen grote vraagtekens te plaatsen.

Wooncrisis

Een grote klap is er voor ontwikkelingssamenwerking, dat 2,5 miljard euro moet bezuinigen op een begroting van 3,6 miljard euro. Een kleine klap is er voor de publieke omroep, die vanaf 2026 structureel 100 miljoen euro inleveren. Relatief gezien ligt dat in lijn met de besparingen bij de VRT. “Een bescheiden maatregel, gezien PVV de openbare omroep wil opheffen.”

Om de wooncrisis tegen te gaan wil Nederland trouwens 100.000 woningen per jaar bij bouwen. Wie de bakstenen gaat metselen (ook op arbeidsmigratie wil het kabinet verstrengen) is maar de vraag. Een nog grotere: gaat dit ‘bouwwerk met vier blokken’ wel overeind blijven?