Koning van de polder

Amsterdam

Wat Wim Kok (29 september 1938, Bergambacht) als voorzitter van de grote vakbond NVV deed, was polderen op het hoogste niveau. De leidsman van een voorloper van de FNV had één hoofddoel – het behoud van werk. Toch verloor vakbondsman Kok de realiteit en zijn verantwoordelijkheid nooit uit het oog. Zo was hij in 1982 een van de architecten van het befaamde ‘Akkoord van Wassenaar’. In een tijd van economische crisis en oplopende werkloosheid zag de vakbond af van loonstijging, in ruil voor werkgelegenheid.

In de man die dit bereikte, zag toenmalig PvdA-leider Joop den Uyl zijn opvolger. In 1986 belandde Kok, nummer twee op de kandidatenlijst, in de Tweede Kamer. Toen Den Uyl in juli van dat jaar de politiek vaarwel zei, werd ‘kroonprins’ Kok de nieuwe leider van de sociaaldemocratie.

Om zijn doelen te bereiken, wilde Kok regeren. Na de verkiezingen van 1989 lukte dat. Kok werd vicepremier en minister van Financiën onder Ruud Lubbers. Dat waren zware taken, zeker in combinatie met het PvdA-leiderschap.

klappen

In 1991 kwam er bijna een voortijdig eind aan zijn politieke loopbaan. Kok had met het kabinet diep ingegrepen in de WAO-regeling, om die voorziening betaalbaar te houden voor echte arbeidsongeschikten. Het bracht de PvdA in rep en roer. Met een extra partijcongres, waar Kok de vertrouwensvraag op tafel legde, werd de partijopstand op het nippertje bezworen.

De PvdA kreeg forse klappen in de verkiezingen van 1994, maar de partij verloor minder dan het CDA. Ondanks alles was de PvdA de grootste partij, wat de weg effende voor het paarse kabinet, de coalitie van PvdA, VVD en D66. Zo werd Kok als premier het boegbeeld van die politieke periode (1994-2002).

Opnieuw was ‘werk, werk, werk’ zijn motto. In de tweede helft van de jaren negentig lukte dat steeds beter. Vanuit het buitenland werd er bewonderend gekeken naar de ‘Dutch miracle’. Als minister en als premier toonde Kok zich overigens meer een pragmatisch bestuurder dan een bevlogen socialist.

Maar terwijl het economisch tij onder ‘paars’ meezat, groeide er in de samenleving iets waar Kok geen greep op had, en wat hij ook niet kon bevatten. Er waren lange wachtlijsten in de zorg; het gevoel van onveiligheid nam toe. Pim Fortuyn wist die smeulende onvrede op dramatische wijze politiek vorm te geven. Het leidde in 2002, kort na de moord op Fortuyn, tot een electorale aardverschuiving. De PvdA werd gehalveerd. Kok verdween van het politieke toneel.

Vlak voor die dramatische gebeurtenissen had Kok, op 16 april 2002, het ontslag van zijn kabinet al ingediend. Aanleiding was het NIOD-rapport over het Srebrenica-drama in de zomer van 1995. Nederland had weliswaar geen schuld aan de moord op de zevenduizend moslimmannen, maar was als deel van de VN-missie wel verantwoordelijk. Na zijn aftreden bleef Kok nauw betrokken bij de ICMP, een internationale commissie die zich inzet voor vermiste personen in het voormalige Joegoslavië. Kok gaf later toe emotioneel gebukt te gaan onder Srebrenica. ‘Dat boek, dat gaat voor mij nooit dicht.’

Als premier wist Kok in 2001 een crisis in het kabinet én de monarchie te voorkomen door de kwestie-Zorreguieta tot een goed einde te brengen. De vader van de bruid van de kroonprins was betrokken bij de ‘vuile oorlog’ in Argentinië. Bij het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima mochten haar ouders uiteindelijk niet aanwezig zijn.

Wim Kok had als premier een keer fel uitgehaald naar commissarissen bij grote bedrijven die zich overgaven aan ‘exhibitionistische zelfverrijking’. Die uitspraak kwam als een boemerang terug toen Kok zelf enkele grote commissariaten ging vervullen, zoals bij Shell, ING en KLM, wat hem de nodige kritiek opleverde.In 2003 kreeg hij een eredoctoraat aan de Universiteit van Nyenrode, het instituut waar hij ooit zelf was opgeleid. In datzelfde jaar volgde ook zijn benoeming tot minister van staat, een prestigieuze eretitel.

Een van zijn laatste daden als premier, 13 maart 2002: Wim Kok kocht in het Persmuseum de eerste digitale krant van Nederland. En welk dagblad was zó innovatief, 16 jaar geleden? Waratje, het @NDnl. pic.twitter.com/32LmDE02eW

— Sjirk??Kuijper (@sjirkkuijper) October 20, 2018

betrokken

Volgens huidig PvdA-leider Lodewijk Asscher was Kok ‘een toonbeeld van integriteit’. ‘Gedreven, gezagsvol, loyaal, ongelofelijk betrokken. (...) Hij was een man die onvoorstelbaar hard kon werken ten behoeve van anderen.’

Premier Mark Rutte noemt Kok, als architect van het poldermodel, ‘een man om naar op te kijken’. ‘Hij was een man met een groot verantwoordelijkheidsgevoel die hoge eisen stelde aan zichzelf en aan de mensen met wie hij werkte.’ Het Koninklijk Huis laat weten Kok ‘met het grootste respect’ te gedenken. <