De SGP bestaat 100 jaar, maar ook hun achterban is één click verwijderd van porno en onnozele series

In SGP-huishoudens vormt niet de tv maar de open haard het hart van de woonkamer. Een moment van bezinning bij het vuur helpt beter om tot rust te komen dan de rommelzolder aan informatie en amusement die op een willekeurige avond via de televisie het huis binnenkomt.

Zo kennen we de bevindelijk gereformeerden: waakzaam op verderfelijke invloeden die kunnen afleiden van een rechtschapen leven in het aangezicht des Heren. Maar wat nu als Kees van der Staaij, al vele jaren de voornaamste politieke stem van de SGP, door De Wereld Draait Door wordt uitgenodigd: een programma waarin veel langskomt van wat God verboden heeft?

Dan knoopt Van der Staaij de oranje das om en gaat naar Hilversum. Lang niet altijd, bezweren ze bij de partij. Er zijn veel uitnodigingen waar ze niet op ingaan. Zomaar een gesprekje over het Koningshuis, dat laat hij passeren; in reformatorische kring wordt gehecht aan het onderscheid tussen informatie en entertainment. Maar als het om iets als overspel of voltooid leven gaat, schuift de SGP-leider aan. En dan weet zijn achterban hem te vinden. Niet op tv, doorgaans. Maar wel op tablet, smartphone of computer.

Het is een onderscheid waar ook in eigen kring inmiddels lacherig over wordt gedaan. Want ja, DWDD op de Iphone is niet wezenlijk anders dan op de televisie. Dat er nog aan dat verschil wordt gehecht, maakt meteen de uitdaging zichtbaar waar de partij voor staat, wil het eeuwfeest dat komende week gevierd wordt niet meteen ook het laatste jubileum zijn.

Woensdagavond werd in Hogeschool Driestar in Gouda – een van de hoofdsteden van de biblebelt – het bij dat eeuwfeest behorende boek gepresenteerd: Mannen van Gods Woord, onder redactie van de politicologen Hans Vollaard en Gerrit Voerman. Een bundeling beschouwingen waarin ook de zijnsvraag wordt gesteld: hoe toekomstbestendig is de partij? Zullen komende generaties SGP willen stemmen?

De moderator is een jonge vrouw, die geen krimp geeft als een dame – de verhouding ligt ongeveer een op tien – voorstelt op de kieslijsten voortaan mannen van boven de 50 de hoogste plaatsen te geven: wijsheid komt immers met de jaren, en zo kunnen jonge vrouwen zich aan de opvoeding wijden. Het voorstel krijgt geen bijval.

De bevindelijk gereformeerde zuil is niet immuun voor moderne invloeden, staat in het boek. Dat ligt des te gevoeliger naarmate de SGP opschuift in de richting van de macht. Er zijn SGP-burgemeesters, –wethouders en –gedeputeerden. De partij kwam al eens in de buurt van regeringsdeelname en nam tijdens Rutte II een zekere verantwoordelijkheid voor het regeringsbeleid. Als besturen belangrijker wordt, hoe krachtig klinkt dan nog de getuigenis?

‘Meebewegende stabiliteit’ – dat is hoe de SGP wordt omschreven. Van der Staaij vindt dat een prachtige typering. De partij is als een knoestige eik, zegt hij in zijn reactie. ‘Dan kan het niet zo zijn dat je in alle seizoenen hetzelfde bent. In verandering schuilt de vitaliteit.’

Maarten Kater, hoogleraar praktische theologie, duidt dat met Romeinen 12: ‘En wordt dezer wereld niet gelijkvormig.’ Zijn uitleg: ‘Wees ruimhartig genoeg naar de seculiere meerderheid. En toets de wil van God in verschillende situaties.’ Hij roept op tot heilige flexibiliteit. ‘Dat je je vuile handen ’s avonds aan de Here kunt tonen.’

Het woelt dus om verandering in de boezem van de SGP. De kwestie is dat de situaties waarin de wil van God wordt getoetst een wonderbaarlijke vermenigvuldiging hebben ondergaan. Groeide je vroeger op in – pakweg – Nunspeet, dan school het kwaad op herkenbare plekken. Je volgde gereformeerd onderwijs, deed boodschappen bij de gereformeerde middenstand, de zondag vulde zich met lange kerkdiensten, de wereld werd gefilterd door het Reformatorisch Dagblad. Een leesportefeuille met de Lach of de Panorama was gemakkelijk te vermijden, net als de boeken van Wolkers of Cremer. En niemand verplichtte je naar buiten te gaan als de buurvrouw de bovenramen waste. Moest je onverhoopt naar Amsterdam, dan was het zaak bij het verlaten van het Centraal Station niet te veel linksaf te slaan, om de rosse buurt te vermijden.

Zo overzichtelijk is het niet meer. Ook de SGP’er is nu één click verwijderd van porno, gokken, bingewatchen van onnozele series, grof geweld, eindeloos chatten over niks. Zeker als Van der Staaij aantreedt bij Jinek of Jeugdjournaal, en voormalig Kamerlid Elbert Dijkgraaf uitgroeit tot favoriete gesprekspartner van PowNed. Sterker, het zijn juist dergelijke optredens die de SGP tot knuffelpartij hebben gemaakt. Dat is het paradoxale: de partij die voor doodstraf en tegen homohuwelijk is, mag zich in de sympathie van velen verheugen. De Kamerleden worden geprezen om hun humor, betrouwbaarheid en wetskennis. Dissidenten als het Vlissingse raadslid Lilian Janse verhogen die aaibaarheid nog.

Ook voor de wijze waarop Dijkgraaf vorige week bekendmaakte te stoppen als Kamerlid draagt daaraan bij. ‘Sinds enkele jaren staat er steeds meer spanning op mijn huwelijk’, schreef hij in zijn afscheidsbrief. Een opmerkelijke verklaring, omdat de SGP de partij is van de huwelijkse trouw en Dijkgraaf zich ook in algemene bewoordingen had kunnen beroepen op privéomstandigheden. SGP’ers leggen begrip voor zijn handelen aan de dag. Dijkgraaf laat zien dat het huwelijk iets is om voor te strijden, zeggen ze: dat is te prijzen.

De SGP een levende eik. Zijn er ook grenzen aan de groei? Dat is de vraag waarmee Thom Ebbers (26) en Marcel de Jong (23) na Gouda de wereld worden ingestuurd. Ze zijn actieve SGP’ers, in hun woonplaats Doetinchem voerden ze campagne voor de gecombineerde lijst met de ChristenUnie. In sommige opzichten zijn ze klassieke SGP’ers: ze respecteren de zondagsrust, proberen moderne technologie bewust te gebruiken. Tegelijk zijn het kinderen van hun tijd.

Wat ze zeggen: vorige generaties moesten soms kiezen welke invloeden in hun leven toe te laten. Wij nemen die besluiten wel vijftig keer per dag. Televisie hebben ze niet, maar ze kijken programma’s terug, op de smartphone of laptop. Of dat wel of niet mag, vinden ze een achterhaalde discussie, net als die over SGP-vrouwen in de politiek. Die gaan er komen, al is het maar omdat zowat de helft van de SGP-jongeren – een organisatie met 7.200 leden – vrouwelijk is. Meer tekenen duiden op verandering: de site van het Reformatorisch Dagblad gaat op zondag op zwart. Ebbers, media-adviseur bij de krant: ‘We zien dat een deel van de achterban op zondag artikelen probeert terug te lezen. Persoonlijk vraag ik me af of we daar in de toekomst ruimte aan moeten bieden.’

De jongste generatie ziet hoe de zuil poreus wordt. Uiteindelijk, zeggen Ebbers en De Jong, is het gezin dan de plek waar de normen worden gesteld. ‘Daar moet worden gesproken over hoe je media gebruikt, wat wel en wat niet kan.’ Hun voorspelling: de partij zal het komende decennium nog aanzienlijk veranderen.

Dat zal wel moeten ook, waarschuwt politicoloog André Krouwel van de VU. Hij doet, met Simon Otjes, onderzoek naar de verleiding die voor SGP-kiezers uitgaat van andere partijen. Hij ziet ‘een redelijk hoge voorkeur voor de PVV’ en een groeiende belangstelling voor Forum voor Democratie, aantrekkelijk vanwege hun anti-islamopvattingen. Al zijn er ook bezwaren. ‘Bij de PVV is het Europa-standpunt een obstakel; veel SGP’ers hebben banden met de agrarische sector en zijn afhankelijk van EU-subsidie. En Forum straalt een losbandig, grootsteeds levensgevoel uit; niet wat een SGP’er zoekt.’

De SGP is zich van dat gevaar bewust, ziet Krouwel. ‘De partijleiding probeert het hek richting populisten te sluiten door zelf in die richting op te schuiven. Er was een campagnefilmpje dat opriep de islamisering van de straat te stoppen, waarin werd gezegd dat het geluid van beierende klokken bij Europa hoort.’ Ze passen de boodschap aan, zegt Krouwel. Het gaat niet meer over politiek gevoelige onderwerpen als euthanasie of abortus, maar om profilering met een anti-islam boodschap.

Aan de andere kant dient de CU zich als alternatief aan. Krouwel: ‘Op de universiteit spreek ik veel jongeren uit de SGP-hoek. Die willen de politiek in en zien dat de ChristenUnie tot de knieën in de modder staat. Daar kun je gewoon minister worden.’ Al is elke SGP’er gevoelig voor de verschillen: bij de CU vertrouwen ze op goedheid, terwijl een SGP’er weet dat de mens geneigd is tot alle kwaad.

Bij die strijd tegen het kwaad wordt geen middel geschuwd. De tijd dat de SGP geen gebruik maakte van de zendtijd voor politieke partijen, is voorbij. Tegenwoordig belooft Van der Staaij in het Jeugdjournaal de kinderen een ijsje als zijn partij de verkiezingen wint. Kerkdiensten worden online gedeeld, Whatsapp blijkt geschikt om afspraken over Bijbelstudie te maken. De avond in Gouda werd aangekondigd op lekkerstappen.nl/gouda. En elk gereformeerd gezin kruipt op Koningsdag voor de tv, oranje tompouce in de hand.

Ook de SGP weert zich op sociale media: de partijleider zet vaak filmpjes online, donderdag nog om Israël te feliciteren met het zeventigjarig bestaan. Ook Twitter worden veel gebruikt. Een filmpje van de flashmob waarbij in het parlementsgebouw Amazing Grace werd gezongen, is anderhalf miljoen keer gedeeld.

Van der Staaij vertelt hoe het die andere grote monotheïstische godsdienst was die hem na 9/11 aan het denken zette. ‘Juist toen heb ik ervaren hoe je als partij van gelovigen moet tonen waar je staat. Dat kan alleen door naar buiten te treden. We waren een partij van het woord; dat is onze oorsprong. Om onze achterban te blijven bereiken moeten we ook een partij van het beeld worden.’

Tegelijk zijn er allerlei hulpmiddelen in zwang die moeten zorgen dat de achterban ook in de digitale ruimte het rechte pad bewandelt. OffTime, BreakFree en andere programma’s om internetgebruik aan banden te leggen zijn populair in gereformeerde kring, net als ‘digitaal detoxen’.

Steven Middelkoop (31) ontwikkelt de app Yona (You’re Not Alone) bedoeld om jongeren te helpen hun internetgedrag onder controle te krijgen. Samen met een buddy spreek je digitale doelen af; dat kan gaan om no-go area’s als porno en gokken, maar ook om een limiet te stellen aan de tijd die op sociale media, Netflix of gamesites wordt doorgebracht. Bij overschrijding krijgt de buddy een bericht - overigens zonder dat hij kan zien welke sites zijn bezocht. Ook kan een eindtijd worden ingesteld: na half 10 stilte voor het aangezicht van God.

Het idee voor Yona ontstond tijdens een lunch van ondernemers van gereformeerde huize. Zij zijn ook de financiers van het project, dat in juni gelanceerd moet worden. ‘Het draait om bewustwording’, zegt Middelkoop, die veel scholen en jongerencentra bezoekt. ‘Ben je blij met wat je doet op internet? Wat zou je willen veranderen?’ Het verlangen naar verandering heeft hij zien groeien. ‘Over digital detox hoorde je drie jaar geleden nog amper.’

De kracht van Yona schuilt volgens hem in gelijkwaardigheid. ‘Dit is echt anders dan parental control. Schermen zijn individueel beschikbaar. Dat verplaatst de discussie van de groep naar het individu. Daar ligt de verantwoordelijkheid.’ Op z’n SGP’s: ‘De verinnerlijking moet van binnen naar buiten gaan. Wat wezenlijk is: wie ben je als er niemand kijkt.’

In reformatorische hoek is de vraag groot, zegt Middelkoop. Maar ook vanuit evangelische scholen – zeg maar de CU-achterban - is er veel belangstelling. ‘Al krijgt wereldmijding daar minder aandacht.’ De doelstelling verwoordt hij nederig: ‘Ik ben blij als één jongere straks beter in z’n vel steekt. Dankbaar als duizenden er wat aan hebben.’ Het is niet ondenkbaar dat juist de SGP-achterban straks bij uitstek is toegerust op het hyperindividuele mediagebruik van de moderne mens.

Het denken begint te kantelen: dat geïsoleerde gereformeerde leven met zondagsrust, spaarzaam mediagebruik en geen tv vond lange tijd z’n rechtvaardiging in de Bijbel; het leven moet worden ingericht om God optimaal te kunnen dienen. Diezelfde levenswijze wordt nu met andere argumenten verdedigd. ‘Het is zo goed voor je, zo’n vrije zondag’, zegt Van der Staaij. ‘Je ontspant en bent daarna weer toegerust op een nieuwe week.’ Hij noemt de zondag een paleis in de tijd. Zo prijzen gereformeerde ouders het gezinsleven dat tot bloei komt wanneer de tijd die anderen voor hun beeldscherm doorbrengen wordt gebruikt voor buitenactiviteiten, bordspellen of voorlezen. Het gereformeerde leven wordt gepresenteerd als lifestyle, zoals je kunt mediteren zonder boeddhistisch te zijn: de biblebelt als spiritueel sanatorium voor de drukke Randstadsmens.