"Glyfosaat heeft me ongeneeslijk ziek gemaakt"

"Nederlaag voor Monsanto: bedrijf moet man vergoeden die kanker kreeg van onkruidverdelger." Chris Van Kerckhoven las dit artikel afgelopen week met bovengemiddelde interesse. Het gaat over Dewayne Johnson, een Amerikaanse man met een zeldzame lymfeklierkanker. Volgens een Californische volksjury komt hem een schadevergoeding van 39 miljoen dollar (35 miljoen euro) toe. De jury gelooft immers dat Roundup, de onkruidverdelger die Johnson veelvuldig als tuinman gebruikte, zijn kanker heeft veroorzaakt. Monsanto krijgt ook een boete van meer dan 250 miljoen dollar (220 miljoen euro), omdat ze volgens de jury niet transparant was over de risico's.

"Ik zit in hetzelfde schuitje", dacht Van Kerckhoven meteen. Ook hij was jarenlang actief als tuinman. "Ik heb honderden hectaren met Roundup en Glyfall bewerkt. In beide producten zit glyfosaat. Op sommige dagen heb ik er een ton van gesproeid."

Hij herinnert zich nog hoe het product zijn kleren doordrenkte, langs zijn benen in zijn laarzen liep en op zijn gezicht terechtkwam. "Ik wist wel: dit is niet gezond. Maar ja, ik heb niet veel andere bescherming dan een mondmaskertje en witte handschoenen gedragen."

 In 2007 moest Van Kerckhoven stoppen met werken door te veel gezondheidsklachten. "Ik was duizelig en vermoeid, had koorts- en zweetaanvallen." Lange tijd was het onduidelijk wat hij precies had. "In 2011 volgde de officiële diagnose: de ongeneeslijke ziekte van Waldenström. Het is een non-hodgkinlymfoom." Ook bij Johnson werd zo'n lymfoom vastgesteld. Of het net dezelfde soort is, is onduidelijk. "Er zijn er tientallen."

Dat van de Kempenaar ontwikkelt zich erg langzaam. "Sommige mensen kunnen er honderd jaar mee worden." Chemotherapie is hem voorlopig gespaard gebleven. "Maar om de drie maanden moet ik op controle. Zodra er een opstoot komt, kan het anders zijn." 

Geen wetenschappelijke evidentie

Van Kerkchoven kan niet zwart op wit bewijzen dat zijn kanker door de onkruidverdelgers veroorzaakt is, geeft hij toe. "Maar toch ben ik ervan overtuigd. Ik ben mijn hele familiestamboom erop nagegaan. Niemand heeft ooit kanker gekregen."

Zijn eigen artsen hebben nooit de link gelegd. Professoren toxicologie Jan Tytgat (KU Leuven) en Christophe Stove (UGent) stellen dat hiervoor ook niet genoeg overtuigend wetenschappelijk bewijs bestaat. Tytgat zegt: "Het probleem is dat er heel lang appels met peren zijn vergeleken." Onderzoekt de ene studie de stof glyfosaat, dan focust de andere studie op een product als Roundup, waarin glyfosaat en andere producten zijn samengebracht en waardoor de werking anders is. Dat zorgt ervoor dat bijvoorbeeld een organisatie als IARC (het International Agency for Research on Cancer) spreekt over een "waarschijnlijk kankerverwekkende stof", terwijl het ECHA (Europees Agentschap voor Chemische Stoffen) dat niet bewezen acht.

Professor Stove benadrukt ook het gebrek aan wetenschappelijke evidentie. Hij zegt dan ook erg verrast te zijn over de uitspraak van de Amerikaanse volksjury. "Ik betwijfel of die stand zal houden als Monsanto in beroep gaat."

Die mening deelt ook een expert in non-hodgkinlymfomen als professor Fritz Offner (Universiteit Gent). Hij vindt dat er uiterst voorzichtig omgesprongen moet worden met beweringen als die van Van Kerckhoven. "Het is heel moeilijk om uit te maken welk product of welke combinatie van producten wat doet met een lichaam. Je mag vooral niet vergeten dat er ook veel andere schadelijke zaken zijn waaraan mensen worden blootgesteld, denk aan benzeenderivaten of zonlicht."

Vechten tegen de bierkaai

In Amerika wordt de uitspraak historisch genoemd en wordt gewezen op de mogelijk grote gevolgen. Monsanto heeft er immers nog duizenden andere claims boven het hoofd hangen. Van Kerckhoven is niet van plan de Amerikanen te volgen. "Ik zie niet in waarom ik een rechtszaak zou starten. Dat is vechten tegen de bierkaai."

Ook anderen noemen de kans dat een rechtszaak hier tot een gelijkaardige uitspraak zou leiden, vrijwel onbestaand. "We hebben een heel ander rechtssysteem", aldus Europarlementslid Bart Staes (Groen). Hij benadrukt dat de uitspraak van de jury gerechtelijk van aard is, niet wetenschappelijk. "Dat laatste debat is nog niet afgerond." 

Hij pleit, net als Tytgat, voor een breed en nieuw debat, waarbij niet alleen een bedrijf als Monsanto en zijn onderzoekers betrokken worden maar ook onafhankelijke wetenschappers en politici. "Dat debat moet verder gaan dan de vraag 'Is glyfosaat of zijn de producten waarin dit middel zit kankerverwekkend of niet?' We moeten ook de invloed op de biodiversiteit, het ecosysteem en het dierenwelzijn in kaart brengen."

Dat vindt Van Kerckhoven een goede zaak. "Ik vertel mijn verhaal ook alleen maar omdat ik anderen wil waarschuwen. Pesticiden zijn volgens mij aartsgevaarlijk, voor mens en milieu. Ik hoop dat ik zo mee druk kan zetten, zodat er op een dag een totaalverbod komt."