Eerlijk duurt het langst, behalve in ‘De mol’. Wie enkel voor zichzelf rijdt, komt als eerste over de meet

Wie de boel belazert om een gunstiger positie te veroveren, krijgt in het dagelijkse leven zelden lofbetuigingen van de publieke opinie. In De mol ligt dat enigszins anders: tijdens de avontuurlijke zoektocht naar een saboteur krijgen kandidaten vaak de kans om pasvragen of vrijstellingen op te scharrelen. Dat ze daarvoor met geld uit de groepspot betalen, lijkt weinigen te deren.

Daarom is het ook opvallend dat videograaf Lynn Thissen de voorbije weken het been stijf hield. Al tijdens de eerste afleveringen liet ze weten dat ze het spel eerlijk wilde spelen, waardoor ze bijvoorbeeld weigerde om een deal te sluiten met de mol en foute antwoorden op haar eliminatietest goed te laten rekenen. Het is een eerlijke houding waar ze ook na haar exit van zondag geen spijt van heeft. “Mensen hebben me er weleens van beschuldigd moeder Teresa te zijn, maar ik zou me er oprecht niet goed bij gevoeld hebben als ik mijn moreel kompas niet kon volgen”, vertelde ze aan De Morgen.

De spelstrategie van Thissen is des te markanter omdat transparantie kandidaten in De mol doorgaans nekt. “Het programma biedt een context waarin je mag liegen en bedriegen. Als je dat niet doet en je bent niet de mol, verklein je je kansen om door te gaan”, zegt Axel Pailler, die in 2019 het seizoen in Vietnam won.

Zeker in de eerste afleveringen is niemand zeker wie de saboteur is en kan één pasvraag voor de eliminatietest al een groot verschil maken. Naarmate de reeks vordert en de kandidaten een hoofdverdachte in het vizier nemen, doen die persoonlijke voordelen er volgens Pailler minder toe. “Het wordt ook moeilijker om voor jezelf te kiezen aangezien je een band met de anderen opbouwt. De peer pressure neemt toe als je ziet hoe tof de anderen zijn.”

Hard spelen

Een reeks als De mol is voor kandidaten in de eerste plaats een avontuur. Wie mee op reis mag, wil vooral zien wat de makers in petto hebben en doet er daarom alles aan om in het spel te blijven. Dat de winnaar aan het eind van de rit een geldbedrag mee naar huis neemt, is voor de meeste deelnemers bijzaak.

Het verklaart meteen waarom het spel soms hard gespeeld wordt. In de eerste aflevering van het seizoen in Griekenland bood advocaat Bart Lintermans bijvoorbeeld 10.000 euro op een vrijstelling. Toen hij later toch een rood scherm te zien kreeg, maakte hij de rest van de groep met een flink staaltje blufpoker wijs dat hij niet de afvaller was. Dat kostte de groep andermaal 2.000 euro en een andere kandidaat moest in zijn plaats vertrekken, maar voor Lintermans was er enkel goed nieuws. Hij zag in dat hij op een fout spoor zat en kon door een koerswijziging toch een ticket naar de finale bemachtigen. Het ultieme bewijs dat wie voor zichzelf rijdt, soms als eerste over de meet komt.

Na de passage van Lintermans leek het even alsof eigenbelang zou triomferen, maar de afgelopen seizoenen werd duidelijk dat er voor kandidaten ook een schaduwkant is aan egoïsme. Zo kreeg mol Lennart tijdens het avontuur in Duitsland felicitaties van zijn medespelers nadat hij 10.000 euro voor een vrijstelling bood en daarmee ‘eindelijk eens voor zichzelf koos’.

Volgens Pailler is er sinds die reeks uit 2020 ook een kentering te zien. Terwijl hij en zijn reisgenoten ’s avonds in hotels verbleven, valt de keuze sinds het coronajaar vaker op huurhuisjes. “Ik denk dat de makers de hardheid wat uit het spel wilden halen en meer op het groepsgevoel proberen inzetten. Door samen te logeren en ook ’s avonds nog meer activiteiten te doen, verandert de dynamiek toch wel wat”, zegt de ex-winnaar.

Net het schuldgevoel tegenover bevriende medekandidaten is immers vaak een reden om toch voor de groepspot te kiezen. “Je wordt vaak wel wat scheef bekeken als je voor een pasvraag of vrijstelling gaat, maar dat is soms ook omdat kandidaten zelf pissed zijn omdat ze een voordeel niet hebben.”

Gevangenendilemma

Wat mensen in De Mol vaak de das omdoet, is het bekende gevangenendilemma. Volgens dat gedachte-experiment uit de speltheorie kiezen mensen die niet met elkaar kunnen communiceren er soms voor om niet samen te werken, hoewel dat eigenlijk in hun voordeel is. Bij psychologische proeven in het televisieprogramma wordt er vaak pas geld verdiend als iedereen aan de verleiding van een pasvraag kan weerstaan. Net omdat velen verwachten dat een medekandidaat daar niet in zal slagen, gebruiken ze het zelf als een verzachtende omstandigheid om het collectieve belang aan de kant te schuiven.

Al is het in een sterke groep wel degelijk mogelijk om aan die druk te weerstaan. Tijdens het seizoen in Arizona dreigden kandidaten ermee geen informatie meer te delen met mensen die voor pasvragen of vrijstellingen kozen. “Terwijl dat heel belangrijk is, want als speler zie je maar de helft van een proef. Pas op televisie kan je de rest zien”, zegt Lancelot De Deurwaerder, die het seizoen won. “Je kan de mol op die manier ook dwarsbomen en het is interessant om te zien hoe mensen reageren als mensen niet voor die persoonlijke voordelen gaan. Sommigen worden dan iets zenuwachtiger en die informatie is misschien nog meer waard dan een paar pasvragen.” Als collectief spelen, is daarmee misschien de enige manier waarop eerlijkheid in De Mol lang blijft duren.