Hoe ontdek je een talent? Op het moment dat je beseft dat wat voor jou vertrouwd aanvoelt, niet zo gewoon is? Zo ging het ongeveer voor kunstenares Maika Garnica. Als kind voelde klei vertrouwd aan in haar handen. “Ik herinner me bijvoorbeeld dat ik een grafzerk maakte voor onze overleden kat,” vertelt ze me in haar atelier in Antwerpen, “of enkele Afrikaans geïnspireerde beeldjes tijdens een kamp. Mijn mama reageerde verbaasd toen ze die zag, ‘dat ik zoiets als elfjarige kon maken!’ Wat voor mij natuurlijk kwam, riep verwondering op in mijn omgeving. Dat vond ik fascinerend.”

Het is een van de redenen waarom ze in het middelbaar overschakelde naar het kunstonderwijs. Ook daarna trok haar buikgevoel haar naar de opleiding Beeldhouwkunst aan de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten. “Zolang ik maar met mijn handen bezig kon zijn”, zegt ze. “Ik wilde met mijn vingers wroeten in de klei, zonder afstand tot het materiaal.” Klei zou inderdaad de rode draad worden in haar werk. Maar hoe kwam ze tot de keramische instrumenten die hier op de planken liggen, van trompetachtige vormen tot een schaal vol korrels? Wanneer is geluid in haar vingers gekropen?

“De eerste keer dat ik beelden aan geluid koppelde, was tijdens een gastles van architect Luc Deleu”, vertelt ze. “We kregen de opdracht om een sokkel te maken voor een bestaand werk. Ik koos voor ‘Clapping music’ van Steve Reich: geen beeldend werk maar geluidskunst. Toen ik rondwandelde op de campus, ontdekte ik een koertje tussen de bibliotheek en een lokaal. In die verborgen tussenruimte speelde ik mijn opname af.” Toen ze tussen de klappende handen stond, besefte ze hoezeer ze het gemist had om met geluid bezig te zijn. Ook muziek maakte namelijk deel uit van haar jeugd. “Mijn stiefvader was voorzitter van een harmonieorkest, dus het was logisch dat ik zou meedoen. Eerst speelde ik snaredrum, daarna bugel en trompet. Vooral het sociale aspect sprak mij aan: samen met anderen geluid maken. Het is wel gek hoe het leven je vormt: ik had zelf niet gekozen voor die instrumenten – ik wilde liever dwarsfluit spelen – maar als je iets lang genoeg doet, voelt het vertrouwd. Als je dan stopt, begin je het te missen.”

Een trompet om te knuffelen

Na dat eerste experiment met geluidskunst vertrok Garnica voor een halfjaar op Erasmus naar Genève. “Ik was van plan om alles los te laten en totaal ander werk te maken”, zegt ze. “Alleen waren de andere internationale studenten zo gefocust op hun individuele project dat ik samenhang en verbinding miste.” Zo kwam ze toch weer uit bij de twee elementen die vertrouwd aanvoelden: klei en muziek. “Eigenlijk is klei geen goede drager van geluid. Het materiaal is heel fragiel en wordt redelijk hard, waardoor het niet lang trilt. Toch dacht ik: dit moet ik eens proberen. Doordat je met je handen werkt, kun je snel aanpassingen doen, waardoor er telkens een ander geluid ontstaat. Ik vind dit een heel mooi deel van kunst maken: je probeert dingen uit waarvan je niet weet of ze gaan werken, of die niet logisch lijken voor de buitenwereld. Juist de vrijheid om te experimenteren laat ondenkbaar mooie dingen groeien.”

Om de enorme keramiekafdeling van de school te mogen gebruiken, moest Garnica wel een project voorstellen. “Ik begon na te denken over wat een instrument betekent voor mij. Wat is geluid? Hoe werkt het in op het lichaam van de speler en dat van de toeschouwer? Als je al lang een instrument speelt, wordt het een verlengstuk van je lichaam. Zo kwam ik bij het idee om instrumenten te maken die je het geluid op een andere manier laten ervaren. Een platte trompet, bijvoorbeeld, die je tegen je buik legt en in een omhelzing bespeelt, of een cirkelvormig blaasinstrument waarvan het uiteinde op je buik uitkomt, zodat je de vibraties voelt. Het doel was niet om originele klanken te creëren, maar om nieuwe fysieke sensaties op te zoeken.”

Als een instrument een object wordt en andersom

De voorbije jaren kleide Garnica een orkest bijeen, met kronkelende blazers, trillende buizen, een schaal vol luchtbellen, een ovaal snaarinstrument, of recent, een schelpvormige speaker. “Elk nieuw werk blijft een verrassing”, zegt ze. “Op voorhand weet ik ongeveer welke klank er uit een object zal komen, maar de exacte toon ontdek ik pas als het werk af is.” Voor haar keramische instrumenten doet ze vooronderzoek via encyclopedieën over instrumentenbouw, muziekgeschiedenis, andere culturen, een kinderboek met zelfgemaakte instrumenten … en vooral via de instrumenten die haar verwonderen.

“De regenstok, bijvoorbeeld”, vertelt ze met fonkelende ogen. “Wist je dat die traditioneel gemaakt wordt van een gedroogde cactus, waarvan je de stekels afbreekt en naar binnen duwt? Vervolgens vul je de holle cactus met zaadjes, waardoor die tegen de stekels strijken en een regengeluid maken.” Vanuit dat principe maakte ze een schaal waarop stekels staan en die ze vulde met losse druppels uit klei. De witte kom klinkt niet alleen betoverend, hij ziet er ook natuurlijk elegant uit. Schoonheid en geluid gaan hand in hand. “Het blijft beeldend werk. Daarom noem ik het geen ‘instrumenten’, maar ‘geluidsobjecten’. Je kunt erop spelen, maar het zijn ook gewoon objecten. Ik presenteer ze soms ook zo.” Openluchtmuseum Middelheim in Antwerpen kocht bijvoorbeeld een grote, bronzen ring van haar aan: een holle cirkel, gevuld met kogeltjes die rinkelen als je de sculptuur samen optilt, maar die nu in stilte tussen de andere werken staat.

Een leven in de klei

Vaak activeert Garnica haar objecten tijdens performances, door erop te blazen of erover te wrijven. Of ze stelt ze op in installaties, begeleid door een opname. “Geluid speelt bijna altijd een rol: ik voel dat het nodig is om een verhaal te vertellen. Het vertrekpunt van mijn werk is verbinding en via geluid heb je direct fysiek contact met de toeschouwers.”

Garnica was even gestopt met de performances, maar toch krijgt ze nog steeds uitnodigingen om te komen spelen. “Dat werkt heel motiverend. In de eerste plaats maak ik de geluidsobjecten voor mezelf, maar ze zijn ook een reflectie van de realiteit waarin ik leef. Ik krijg geregeld de vraag hoe het komt dat mijn werk gelinkt is aan de natuur. Maar wij, mensen, zijn deel van de natuur. Alleen is er vaak een afstand tegenover de natuur in de manier waarop we tegenwoordig leven. Daarin voel ik een groot gemis en ik denk dat ik niet de enige ben.”

Na tien jaar ziet Garnica nog altijd eindeloos veel mogelijkheden in de klanken en vormen van haar objecten. “Onlangs vroeg iemand: ‘Ben je nog steeds bezig met die instrumenten uit klei?’ Ik denk dat ik daar een leven lang mee bezig kan zijn. Je kunt een kind twintig verschillende spelletjes geven of je laat het een hele dag in een bos spelen en zelf dingen uitvinden. Ik wil in dat bos blijven spelen, zoeken, me soms vervelen en tegen dingen aan botsen. Dat maakt allemaal deel uit van het leven.”

Maika Garnica is een van de zeven kunstenaars die gevolgd werden in de documentairereeks ‘Aanwinst’ op VRT MAX, omdat een werk van haar aangekocht werd voor de collectie van de Vlaamse Gemeenschap. De bijbehorende expo loopt tot 26 mei in C-mine in Genk. Meer info op c-mine.be/expo-aanwinst.

Lees ook

 Aurélie Nyirabikali Lierman gaat in wereldpremière in Brugge: ‘Compositie is cinema voor de oren’