Re/Sisters
A lens on gender and ecology

Tot 18/8 in Fomu, Antwerpen

In de expotitel Re/Sisters herken je de Engelse woorden voor ‘verzet’ en ‘zussen’. We krijgen kunst te zien van vrouwen die protesteren. Of, vollediger: van vrouwen en gender-non-conforme kunstenaars. Van kunstenaars die geen cismannen zijn, dus. Het gedachtegoed dat hen verbindt, is dat van het ecofeminisme, een stroming die in de jaren 1970 ontstond en een link ziet tussen genderongelijkheid en roofbouw op de planeet. Die link is het patriarchaat, de grote boeman in het ecofeministische verhaal. Het zijn mannen en mannelijke machtsstructuren die seksisme installeerden en bestendigden, en het is door mannelijke beslissingen dat we de wereld leegpompen en -graven en naar het kookpunt drijven, is de overtuiging. Bovendien worden vrouwen het zwaarst getroffen door die destructie, luidt het nog. Het ecofeminisme pleit voor een radicale “systeemverandering”.

In tijden van woke en hevige antiwoke zal dat discours alleen al een hoop volk op de kast jagen. Maar de feiten hebben natuurlijk hun rechten. Geen link zien tussen mannelijke maatschappelijke dominantie en onderdrukking van vrouwen en minderheden, onderhand is dat het zonlicht ontkennen. Ook inzake klimaat hebben de ecofeministen een punt. De VN becijferden dat 80 procent van de mensen die ontheemd raken door de klimaatverandering een vrouw is. Uit verschillende studies blijkt dat de ecologische voetafdruk van mannen makkelijk 10 tot 15 procent hoger ligt dan die van vrouwen. En de 1 procent grootste verdieners wereldwijd, hoofdzakelijk mannen, stoten meer CO₂ uit dan de onderste helft van de inkomenslijst – ruwweg 70 miljoen mensen aan de top tegenover 3,5 miljard aan de onderkant.

Vulva’s in het bos

Staat ook buiten kijf: het ecofeminisme leverde al een pak boeiende kunst en fotografie op. In het Fomu zien we beelden van de veel te vroeg gestorven Ana Mendieta, die in de jaren 70 in performances haar naakte lichaam deed verdwijnen onder bloemen, aarde of modder. Er is rechttoe rechtaan documentair werk van Format Photographers, die in de jaren 1980 de acties vastlegden van het Greenham Common Women’s Peace Camp, dat zich verzette tegen kernwapens en de grootste vrouwelijke protestbeweging in het Verenigd Koninkrijk werd sinds de suffragettes. In de Indiase Himalaya portretteerde Pamela Singh in 1994 de Chipko-boomknuffelaars, die al decennia een behoorlijk succesvolle strijd voeren tegen ontbossing.

Pakkend zijn LaToya Ruby Fraziers beelden, in zacht zwart-wit, van drie generaties vrouwen die getroffen zijn door de watervergiftigingscrisis in Flint, Michigan. Chloe Dewe Mathews illustreert hoe complex en plakkerig onze relatie met olie kan zijn: in een kuuroord in Azerbeidzjan houdt ze de particuliere lokale wellness-sector draaiende, maar tegelijk verwoest ze het landschap. Sim Chi Yin toont hoe in haar thuisland Singapore, in Maleisië en China de kunstmatige eilanden als paddenstoelen uit de grond schieten en hoe catastrofaal dat is voor ecosystemen en bevolkingen.

Lees ook

Lees ook

Zelden zal je met meer verwondering naar de foto’s van Dirk Braeckman kijken 

Er mag ook eens gelachen worden. Tee A. Corinnes fotomontages van vlezige vulva’s die in het landschap opgaan, zijn een geestige erotische verbeelding van het Moeder Aarde-idee. Eveneens redelijk ongezien: Carolina Caycedo’s Multiple clitoris, foto’s van rivieren en watervallen, “de aderen van de planeet”, die in levendige kleuren op textiel gedrukt zijn en door de zaal zweven of losjes aan de muur hangen.

Machtsafbraak

Een enorm aanbod, dus. En daar wringt het een beetje. Deze expo wil veel tegelijk: informeren, aanklagen, mobiliseren, ontroeren, vervoeren. We krijgen 250 werken van net geen 50 kunstenaars gepresenteerd. Het gaat alle kanten uit, van persbeelden en klassiek documentaire fotografie over videokunst tot installaties en heel intieme, intuïtieve ervaringskunst. Je stapt buiten als na een diner met te veel gangen in een toprestaurant: het was speciaal en zeer de moeite, maar wat hebben we alweer allemaal gegeten?

De zaalteksten helpen ook niet altijd. Re/Sisters liep eerder in de Barbican in Londen. The New York Times hekelde toen het “onhandige samenpersen van complexe krachten in inwisselbare abstracties”. Het ging dan bijvoorbeeld over “het cis-heteropatriarchale westerse extractiekapitalisme” of “het kapitalistische militair-industrieel-agrarisch-nucleaire complex”. Het Fomu heeft zijn best gedaan om die onverteerbare kost te bannen, maar helemaal weg zijn de simplificaties en holle retoriek niet. Er wordt gepleit voor “een nieuw toekomstbeeld”. De Franse ecofeministe Françoise d’Eaubonne wordt geciteerd. Zij droomde in de jaren 1970 van een radicale “machtsafbraak door vrouwen”. Wat er dan in de plaats moet komen? Een systeem “met intuïtie, verbondenheid, zorg, herstel en fluïditeit als leidende principes”, lezen we elders. Het zal absoluut waar zijn, maar een blauwdruk voor een nieuwe orde kun je het bezwaarlijk noemen.

Ook storend, maar hier spreekt natuurlijk een witte cisman: de uitentreuren herhaalde boodschap dat enkel vrouwen, of in elk geval vrouwelijke waarden, de wereld kunnen redden. Mannelijke fotografen als Richard Mosse, Edward Burtynsky, Paolo Pellegrin, Moises Saman of Lucas Foglia walgen wellicht even hard van wat de planeet en allerlei bevolkingsgroepen wordt aangedaan. Mogen zij met de vrouwen meeschrijven aan zo’n blauwdruk? Niet alle mannelijkheid is kil en destructief, net zomin als alle vrouwelijkheid constructief is. Ook vrouwen “pleiten voor bommencampagnes waarvan je weet dat ze onschuldige slachtoffers maken (Hillary Clinton) en kijken zonder scrupules de andere kant op wanneer onder hun bewind een etnische zuivering plaatsvindt (Aung San Suu Kyi)”, schreef filosoof Wouter Van Hooydonk deze week nog. Europa heeft vandaag Marine Le Pen, Giorgia Meloni en Liz Truss. Of zijn dat allemaal geen echte vrouwen?  

Lees ook

 Mannen brengen halvegaren aan de macht, waarom dan niet alleen vrouwen laten stemmen?