Ophef in Nederland omdat formatiedocument gefotografeerd kon worden: toeval of bewuste zet?

Het 'euvel' doet zich voor wanneer Kamerlid voor de Partij voor de Vrijheid Gidi Markuszower te laat komt op de onderhandelingen over de regeringsvorming in Nederland. Hij scant zijn badge aan het automatische poortje, maar wordt niet meteen binnengelaten. Met zijn handen vol documenten draait Markuszower zich naar de wachtende journalisten, waarna politiek fotograaf Dirk Hol erin slaagt om de bladen te fotograferen.

Het blijkt een conceptnota te zijn van de formatiegesprekken tussen de PVV van Geert Wilders, de VVD van Dilan Yeşilgöz, de NSC van Pieter Omtzigt en de BBB van Caroline van der Plas. Opvallend: de partijen willen het strengste asielpakket ooit afspreken, zo staat in het document. Ook willen ze vanaf 2025 miljarden euro's uittrekken om lastenverlichting (lees: belastingverlaging) mogelijk te maken, vooral voor de middenklasse, werkenden en mensen in moeilijkheden.

Meer details staan er niet in.

Over het algemeen verrassen de elementen die in het document opgesomd staan niet echt. Toch is het in Nederland oppassen geblazen, want het onderlinge vertrouwen tussen de PVV, VVD, NSC en BBB is erg broos. In het verleden is ook al gebleken dat een 'gelekte' formatienota ook heel wat problemen kan veroorzaken.

In maart 2021, bijvoorbeeld, toen verkenner Kajsa Ollongren (D66) in alle haast het gebouw verliet omdat ze positief was getest op het coronavirus. Onder haar arm droeg ze toen een interne notitie uit de regeringsformatie. Persagentschap ANP kon ook toen het document fotograferen en uitvergroten. 

Onder het titeltje "positie Omtzigt" stond toen "functie elders" geschreven. Kamerlid Pieter Omtzigt was op dat moment de nummer 2 van de Christendemocratische CDA. Op het moment van de formatiegesprekken zat hij overspannen thuis. Velen interpreteerden de tekst als een manier om van "een probleemgeval" af te geraken.

Toen ging het overduidelijk om een ongeluk. Het bijschrift heeft de onderhandelingen voor de formatie van een vierde regering onder Mark Rutte immers enorm bemoeilijkt. Dit keer beweert Markuszower dat het om een ongeluk gaat. "Nu gaat het er vooral om of ook de medeonderhandelaars geloven dat het een ongelukje is geweest", schrijft NOS-verslaggever Marleen de Rooy.

Ook in de Belgische politiek leidde een gefotografeerd politiek document al een aantal keren tot commotie. "Toen ik het hoorde, had ik meteen een déjà vu", vertelt politiek journalist bij VRT NWS Ivan De Vadder in De Wereld Vandaag op Radio 1. "In 2007 is er daardoor zelfs een nieuw woord geboren: de schootnota. Toen Jean-Luc Dehaene dat jaar met de wagen het paleis binnenreed, werd de nota die op zijn schoot lag tot zijn eigen grote verbazing gefotografeerd."

Ook toen gingen er stemmen op dat het een bewuste zet was van Dehaene. "Maar dat denk ik niet", zegt De Vadder. "In zijn memoires blikt hij terug op het incident en beschrijft hij dat hij het nooit intentioneel aan de pers heeft getoond. Hij zegt letterlijk: "Ik was verbijsterd". Dit had men nog nooit meegemaakt, maar het nieuwe woord "schootnota" was wel geboren."

Al wil dat niet zeggen dat het nooit bewust is gebeurd. "Een paar weken na het incident met Dehaene kwam toenmalig koninklijk verkenner Herman Van Rompuy heel bewust met het boek "Courage" of "moed" buitengewandeld. Het boek is een ode aan 8 mensen die blijk gaven van moed. En ja, die moed had je wel nodig in die regeringsonderhandelingen."

Of recent nog werd minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) gefotografeerd met het boek "Een gegeven woord" van Wilfried Martens, oud-premier van België. "Tijdens de onderhandelingen over het stikstofdossier had ze dat boek onder de arm. Het was een duidelijke sneer naar de CD&V-politici, die volgens haar hun woord niet gehouden hadden. Het zijn maar een paar voorbeelden van hoe gefotografeerde documenten politieke onderhandelingen in moeilijkheden kunnen brengen."