‘We waarschuwen al jaren voor die willekeur. Francken had dit beter moeten aanpakken, maar hij wou niet luisteren.’ De verontwaardiging laait op bij Kamerleden van meerderheid en oppositie, nu Melikan Kucam, een Mechels gemeenteraadslid van de N-VA met connecties op het kabinet-Francken, Syriërs duizenden euro’s zou hebben afgetroggeld in ruil voor een humanitair visum.

Het toekennen van zo’n visum is een gunst, de staatssecretaris voor Asiel en Migratie bepaalt zelf wie het wel of niet krijgt. En voormalig staatssecretaris Francken wou dat ook zo houden.

‘Ik denk niet dat het nodig is om hier een werkgroep voor op te richten’, antwoordde hij in 2016 op een vraag van CD&V-Kamerlid Nahima Lanjri of hij een werkgroep wou belasten met het objectiveren van de procedure voor humanitaire visa. De humanitaire visa – vooral voor Syrische christenen – waren het onderdeel van zijn beleid waarmee Francken zijn menselijke kant in het licht wou zetten.

Maar het resultaat blijkt een beleid te zijn waarbij ons-kent-ons belangrijker is dan objectieve criteria. De lijsten met personen die Kucam opstelde, kwamen niet meer terecht bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), maar op het kabinet-Francken waar hij het vertrouwen genoot.

Dikke portefeuille

‘Bij de juiste persoon op het kabinet wat namen in het oor fluisteren, volstond voor Kucam om humanitaire visa te fiksen’, stelt Kamerlid Wouter De Vriendt (Groen) vast. ‘Maar bij de toekenning van een humanitair visum moet de kwetsbaarheid van de persoon de doorslag geven, niet de dikte van de portefeuille. Hoe dan ook gaat Francken niet vrijuit.’

Voorlopig zijn er volgens het parket geen aanwijzingen dat het kabinet zelf betrokken was in de zwendel, ondanks de goede contacten zou er alleen sprake zijn van misleiding. Maar daarmee is Francken politiek nog niet buiten schot, zeker niet omdat Kamerleden als De Vriendt, Lanjri en Monica De Coninck (SP.A) al jarenlang waarschuwen dat hij zich op glad ijs begeeft.

‘Zeker toen Francken steeds meer humanitaire visa uitreikte, was er nood aan meer transparantie en een degelijke motivering’, zegt Lanjri. ‘De manier waarop hij werkte, was toch wel heel fraudegevoelig. Vertrouwen is goed, controle is beter en preventie nog beter.’

En die manier van werken ging volgens Lanjri verder dan alleen de humanitaire visa. ‘Hetzelfde gold voor de regularisatie van niet-begeleide minderjarigen. Ook daar wou Francken geen regels voor’, zegt Lanjri. ‘Maar tegelijk voegde hij eraan toe dat als ik iemand kende, ik de naam altijd mocht doorgeven. Sorry, maar dat wou ik niet doen. Dat zou niet correct zijn. Dan zijn mensen die geen politici kennen de dupe.’

Geen controle

Aangezien Francken naar eigen goeddunken wou kunnen beslissen over humanitaire visa – uit vrees dat strikte criteria bijvoorbeeld tegen hem gebruikt zouden worden voor de rechter – is het nu ook zijn politieke verantwoordelijkheid. ‘Het was zijn verantwoordelijkheid om controlesystemen in te bouwen op humanitaire visa. We vragen dat al jaren’, zegt SP.A-Kamerlid Monica De Coninck. ‘Anders draait er een wiel af en dat is precies wat hier is gebeurd.’

Voor Lanjri hoeven die criteria niet ingebouwd te worden in een wet, want dan zal altijd wel iemand in een schrijnende situatie door de mazen van het net vallen. ‘Maar een richtlijn voor Vreemdelingenzaken die meer transparantie garandeert, moet toch kunnen.’

Minister voor Asiel en Migratie Maggie de Block (Open VLD) wil alleen nog humanitaire visa toekennen na een screening door het VN-Vluchtelingenagentschap UNHCR. Ook ngo's kunnen voorstellen doen, als zeker is dat ze transparant en correct werken. Vluchtelingen kunnen ook nog altijd individueel een aanvraag indienen, maar die visa maken alleen in uitzonderlijke situaties een kans.

Doorlichting

De Block heeft een administratieve doorlichting van de behandeling van de betrokken humanitaire visa gevraagd. De federale regering stelt zich ook burgerlijke partij bij het gerechtelijk onderzoek tegen Kucam, die intussen geschorst is door de N-VA. Intussen mag Francken enkele kritische vragen verwachten in de Kamer over zijn beleid, maar ook hij heeft zich burgerlijke partij gesteld, wegens de ernst van de vermeende feiten en misbruik van vertrouwen.

‘Het kan niet dat een willekeurige tussenfiguur bepaalt wie in aanmerking komt voor een humanitair visum en wie niet’, zegt Lanjri. ‘We kunnen niet alle vluchtelingen in België opvangen. Daarom moeten we maken dat we tenminste de meest kwetsbare opvangen. Dat is hier niet gebeurd.’