Direct naar artikelinhoud
interview

NAVO-baas Jens Stoltenberg: "Graag zo snel mogelijk een Belgische beslissing" over opvolging F-16's

20180622 EVERE NATO/NAVO Secretaris-Generaal Jens Stoltenberg FOTO BAS BOGAERTSBeeld BAS BOGAERTS

NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg verpersoonlijkt de diplomatieke minzaamheid maar zijn uitsmijters zijn altijd raak. Plots zegt hij: ‘natuurlijk verwachten we dat België véél méér doet’, wanneer we over onze defensie-uitgaven praten. Als het wat later over terreur gaat spreekt vanuit zijn hart vooral de Noorse sociaal-democraat die als premier 77 slachtoffers ten grave droeg. "Onze kernwaarde blijft het verdedigen van open en vrije samenlevingen. Daarover sluiten we geen compromissen."

Veel slaap is Jens Stoltenberg (59) dezer dagen niet gegund. Donderdagavond gaf hij nog een toespraak in Londen na een ontmoeting met de Britse premier Theresa May. Straks, na ons ochtendgesprek, ontmoet hij Belgisch premier Charles Michel voor een werklunch in het nagelnieuwe NAVO-hoofdgebouw te Brussel. Daar bespreken ze de voorbereiding op de jaarlijkse top van staats- en regeringsleiders op 11 en 12 juli, die overschaduwd zal worden door de vele geschillen tussen de VS en de EU. België dreigt er ook onder vuur komen te liggen wegens de onenigheid in onze regering over de aankoop van 34 nieuwe gevechtsvliegtuigen, een investering die de NAVO nu dringend van ons verlangt.

'Of het nu binnen enkele weken of maanden is, is niet het belangrijkste. Het belangrijkste nu is dat die beslissing over de gevechtsvliegtuigen er komt'
Jens Stoltenberg, NAVO-secretaris-generaal

De Belgische regering raakt het maar niet eens over de opvolger van onze F-16. Welk engagement verwacht u nu?

Jens Stoltenberg: “Ik juich toe dat België zijn luchtmacht moderniseert, die altijd een belangrijke rol speelt in NAVO-operaties. Wat voor ons telt is dat jullie nieuwe toestellen modern zijn, goed uitgerust én samen met andere NAVO-partners kunnen opereren. Die interoperabiliteit is extreem belangrijk. Het belangrijkste nu is dat die beslissing er komt.”

Er wordt nu gekozen tussen een Amerikaans en een Brits bod in de officiële aanbesteding én een officieus Frans bod buitenom. Wekt die ongebruikelijke aanpak geen wantrouwen bij NAVO-partners?

“Ik heb er vertrouwen in dat België een goede manier zal vinden om de beslissing te nemen. Welk soort vliegtuigen België kiest, is aan jullie. We geven geen advies over het type, als het maar voldoet aan de competenties die onze planners van onze partners verlangen. U moet weten dat de defensie-uitgaven binnen de NAVO ongeveer 900 miljard dollar (772 miljard euro, MR) in het totaal bedragen. Er lopen veel van zulke grote investeringsprojecten. Wel rekenen we er op dat alle bondgenoten ze behandelen op een juiste en voorspelbare manier.”

Op de top van 11 en 12 juli zal de beslissing nog niet gevallen zijn. Riskeert België een terechtwijzing?

“We zullen verwelkomen dat België gestopt is met besparingen en een stijging inzet. (pauzeert even en wordt dan feller) Natuurlijk verwachten we dat België veel meer doet, omdat alle lidstaten in 2014 beloofden de besparingen te stoppen en 2 procent van het bbp uit te geven aan defensie. Het is onze duidelijke politieke verwachting dat alle bondgenoten die gidslijn gaan naleven. Ook België.

“Lastenverdeling zal op de top een belangrijk thema zijn. Ik verwacht dat sommige leiders hier heel openhartig en duidelijk over zullen zijn, net omdat dat zo belangrijk is om elkaar goed te kunnen beschermen en verdedigen. Onze wereld is onvoorspelbaarder geworden, door een assertiever Rusland, door instabiliteit in het zuiden en terreur die zelfs de straten van Brussel bereikte. Er zijn ook cyberaanvallen… Daarom moeten we meer doen en met z’n allen de lasten rechtvaardig verdelen. Gelukkig zijn er nu al 8 van de 29 landen die de 2-procentnorm gaan halen.”

De top dreigt overschaduwd te worden door allerlei geschillen tussen de VS en de EU, en Europa onderling. Wordt dit een existentiële crisis voor de NAVO?

“Er zijn tussen de bondgenoten inderdaad meningsverschillen over belangrijke thema’s zoals handel, klimaat en de nucleaire Iran-deal. Die verschillen zijn reëel en ernstig. Tegelijk zeg ik dan: er zijn altijd geschillen geweest. In de jaren 50 hadden we de Suez-crisis, in de jaren 60 de terugtrekking van Frankrijk uit de NAVO-commandostructuur, en in 2003 volgde verdeeldheid over de Irak-oorlog. Telkens hebben we gezien dat NAVO-partners de verschillen wisten te overwinnen en elkaar bleven beschermen. 

"Op het vlak van defensie en veiligheid wordt de transatlantische samenwerking in de praktijk nu zelfs versterkt. Na de Koude Oorlog verminderden de VS hun militaire aanwezigheid in Europa, maar nu wordt ze weer opgevoerd.”

‘Ik verwelkom de beslissing van president Trump om zijn beleid te wijzigen. Dit herinnert er ons opnieuw aan dat de migratie- en vluchtelingencrisis vooral een humanitaire uitdaging is'
Jens Stoltenberg, over de ophef over gekooide kinderen

Ook het migratiedebat zorgt voor scherpe tegenstellingen. De EU wil nu asielkampen oprichten in Noord-Afrika. Levert de NAVO straks bescherming?

“Er zijn nog geen vragen gekomen. Maar om met de migratie- en vluchtelingencrisis om te gaan hebben we een zo breed mogelijk gamma aan maatregelen nodig, vooral civiele initiatieven. De NAVO heeft wel een rol te spelen, maar dan eerder in de aanpak van de oorzaken die mensen op de vlucht jagen. 

"Een reden waarom we in Afghanistan actief zijn of Iraakse troepen trainen, of samenwerken met Tunesië en Jordanië, is om onze zuidelijke flank te stabiliseren. Als zij stabiel zijn, zullen ook wij beter in staat zijn om de migratie- en vluchtelingencrisis op te lossen. We bieden ook steun aan de EU-operatie Sophia in de Middellandse Zee. In de Egeïsche Zee helpen we dan weer het akkoord tussen de EU en Turkije uit te voeren, wat daar het aantal illegale oversteken betekenisvol deed afnemen.”

In 1999 beschermde de NAVO in Europa nog honderdduizenden Kosovaarse vluchtelingen. Nu gebruiken NAVO-leden als Hongarije hun leger om ook vluchtelingen te stoppen. Wat vindt u van dat schrille contrast?

“De rol van de NAVO beperkt zich tot het beschermen van onze buitengrenzen tegen gewapende aanvallen. Grenscontrole blijft een burgerlijke taak. Hoe lidstaten hun migratiebeleid organiseren is erg belangrijk, maar het is aan de EU om daar met de individuele lidstaten uit te komen. Ik hoop dat de EU-leiders een gemeenschappelijk beleid vinden. Deze discussie zou nog moeilijker worden als ook ik me daar in meng.”

Ook de beelden van kinderen in kooien in de VS kunnen nog nazinderen op de NAVO-top. Wat vindt u daar persoonlijk van?

“Ik verwelkom de beslissing van president Trump om dat beleid te wijzigen. Dit herinnert ons er opnieuw aan dat de migratie- en vluchtelingencrisis vooral een humanitaire uitdaging is. Zowel in Europa als in Noord-Amerika zijn miljoenen mensen niet in staat om in hun thuisland te leven, en proberen ze zich te verplaatsen.”

‘We moeten sterk zijn, niet naïef en tegelijk open staan voor dialoog, spanningen verminderen en conflicten oplossen op een vredelievende manier. Deze boodschap ligt in lijn ligt met de waarden van de Utoya-terreurslachtoffers in 2011’
Jens Stoltenberg, secretaris-generaal NAVO

Terreur heeft intussen wel het politieke debat verscherpt. U was Noors premier toen Anders Breivik in 2011 aanslagen pleegde in Noorwegen, en u leidde hier al de NAVO tijdens de Brusselse aanslagen van maart 2016. Wat deed dat met u?

“Het herinnert ons eraan dat we allemaal kwetsbaar zijn voor terreuraanslagen. Zelfs nu zien we geen nakende militaire aanval tegen NAVO-bondgenoten, maar wel een constante dreiging van terreuraanvallen. Daarom doen we samen met politie- en inlichtingendiensten alles binnen onze mogelijkheden om de risico’s te minimaliseren.

“Maar wat we vooral gezien hebben na aanslagen zoals in Brussel, Parijs, Utoya en Oslo, is dat onze bevolkingen zelf blijven opkomen voor hun open en vrije samenlevingen. Ze willen niet dat de terroristen erin slagen ons te intimideren en te bedreigen. Het geeft me moed dat mensen van hier in België tot in Noorwegen opkomen voor waarden, die ook de kernwaarden zijn van de NAVO: open en vrije samenlevingen waarin we elkaar vertrouwen. Daarover sluiten we geen compromissen. We geven niet toe aan terroristen.”

Stoltenberg verhoogt druk op Belgische regering in gevechtsvliegtuigendossier
Beeld BAS BOGAERTS

Na de Noorse aanslagen zei u: "Ons antwoord is meer democratie, openheid en menselijkheid, maar nooit naïviteit." Is het moeilijker die boodschap vandaag over te brengen? U bent een van de laatste sociaal-democratische politici in een internationale toppositie?

“Dit gaat om waarden die we delen over de partijgrenzen heen. Het is nog altijd goed om te zien dat politici en leiders van vele partijen het met die boodschap eens zijn.”

Op het Noorse eiland Utoya stierven enkele veelbelovende jonge politici, zoals uw vriend Tore Eikeland. Hoe zou zijn ‘Utoya-generatie’ reageren op de uitdagingen waar u vandaag voor staat?

"(glimlacht) Ik kende Tore Eikeland goed. Wat we vandaag doen, ligt nog steeds in de lijn van zijn denken. De boodschap aan NAVO-partners vandaag is dat we sterk moeten zijn, niet naïef mogen zijn, en tegelijk open moeten staan voor dialoog, spanningen verminderen en conflicten oplossen op een vredelievende manier. Dat is een boodschap die in lijn ligt met de waarden van de Utoya-jongeren in 2011.

“Kijk, het doel van een militaire krijgsmacht is niet om conflicten uit te lokken maar om er te voorkomen. Het grote succes van de NAVO is dat we de vrede kunnen bewaren. Daarom investeren we in onze strijdkrachten. Het is de reden waarom we militair aanwezig zijn in Afghanistan, omdat we zo voorwaarden scheppen voor politiek onderhandelde oplossingen. Ook het versterken van onze collectieve defensie in Europa kan voor dialoog zorgen met Rusland. Voor mij is er geen contradictie tussen sterke afschrikking en politieke dialoog. Het zijn twee keerzijden van dezelfde munt.”

‘Het grote succes van de NAVO is dat we de vrede kunnen bewaren. Daarom investeren we in onze strijdkrachten’
Jens Stoltenberg, secretaris-generaal NAVO

Intussen vindt het WK voetbal plaats in Rusland. Kunt u genieten van het voetbal, wetende dat president Poetin het WK als propagandamiddel gebruikt?

“Ik denk dat het belangrijk is om altijd van voetbal te genieten, ook al weten we dat Rusland verantwoordelijk is voor het schenden van internationaal recht en de destabilisatie van Oekraïne, en dat het zich ook in onze binnenlandse zaken mengt. De NAVO is er niet op uit om Rusland te isoleren maar we zullen op de Oekraïne en de Krim-kwestie blijven hameren tijdens al onze contacten met Rusland.”

Bent u optimistisch over de dialoog met Rusland?

“Sinds de periode zonder gesprekken tussen 2014 en 2016 zijn er al zeven ontmoetingen geweest van de NAVO-Rusland-raad. Dialoog met Rusland is natuurlijk niet makkelijk, maar net omdat de spanningen zo hoog zijn, is dat belangrijker dan ooit. Rusland is onze buur, en het is ons doel een betere relatie na te streven. Zolang dat niet lukt, moeten we een moeilijke relatie managen, want omdat er aan beide kanten meer militaire oefeningen zijn én verhoogde spanningen, moeten we zeker zijn van transparantie en voorspelbaarheid, om incidenten te voorkomen die gevaarlijk uit de hand kunnen lopen. Ook het WK verandert onze dubbele aanpak van afschrikken en praten niet.”

En voor wie supportert u?

“Noorwegen kwalificeerde zich niet maar ik hoop dat een van de tien deelnemende NAVO-leden wint. We maken een goede kans. Ik wens ook jullie Rode Duivels veel succes.”