Waarom je maar beter goed zorg draagt voor je lever: ‘Je moet geen hevige drinker zijn om leverproblemen te krijgen’

“Ik begin elke eerste les van een nieuw academiejaar met de volgende vraag aan mijn studenten: ‘Wie heeft thuis een aquarium?’”, zo schrijft professor Hans Van Vlierberghe in het begin van dat boek, De lever. “Aan de enkelingen die durven te antwoorden dat ze een aquarium in huis hebben, stel ik de volgende vragen: ‘Heb je een hart in je aquarium zitten?’ Ja, er zit een pomp die het water rondpompt. ‘Zitten er nieren in je aquarium?’ Ja, er zit een filter in. ‘Zitten er longen in?’ Ja, er zit een oxygenator in. ‘En zit er een lever in je aquarium?’ Nee. Er bestaat een kunstlong, een kunsthart, een kunstnier. Maar er bestaat geen kunstlever, omdat de taken van de lever zo uitgebreid zijn dat ze niet kunnen worden overgenomen door een kunstorgaan.’”

De meeste mensen weten wel dat de lever iets te maken heeft met detoxificatie: de lever breekt alle toxische stoffen af die in het lichaam aanwezig zijn. De lever zuivert al het bloed uit alle organen. Maar dat is niet het enige wat de lever doet. Het orgaan maakt ook eiwitten aan, dus als de lever faalt, kun je eiwittekorten krijgen.

Ook staat de lever in voor de bloedstolling, regelt ze de suikerhuishouding in je lichaam en maakt ze gal aan, wat een rol speelt in de vertering van vetten in de voeding. Dankzij de ‘Kupffercellen’ zorgt de lever ook voor je immuunsysteem: als ‘poortwachters’ houden die cellen vreemde stoffen zoals bacteriën, virussen en allergenen tegen die je via je voeding binnenkrijgt.

In het lijstje met mythes over de lever zetten de artsen onder andere:

“Het is niet omdat je moe bent dat je automatisch een leverprobleem hebt. Vitamines of supplementen nemen helpt niet om je lever gezond te houden. Er bestaat niet zoiets als een leversparend dieet of een detoxkuur voor je lever. En er bestaat ook niet zoiets als een ‘overbelaste lever’. Een lever is gezond of ontstoken, en die ontsteking kan beginnend en omkeerbaar zijn of verregaand en niet meer omkeerbaar.”

Een mythe over de lever die wel gebaseerd is op juiste informatie is die van de Griekse mythologische held Prometheus. Uit liefde voor de mensheid stal hij het vuur bij de Olympische goden en schonk hij het aan de mensen. Oppergod Zeus was woest en strafte Prometheus. Hij werd vastgeketend aan een zuil en elke dag kwam de adelaar Ethon zijn lever uitpikken en opeten. ’s Nachts groeide de lever weer aan, zodat de kwelling tot in de eeuwigheid zou voortduren.

“Het mooie en unieke aan de lever is inderdaad dat het een orgaan is met een enorme herstelcapaciteit”, zegt leverarts Sarah Raevens. “Je lever kan enorme schade oplopen, maar dan toch nog in staat zijn om zich volledig te herstellen. Net daarom is het nonsens dat we de lever moeten ondersteunen.”

Nochtans is dat de boodschap bij heel wat supplementen, thee en diëten.

Raevens: “Dat klopt. Het is een business die mooie beloftes maakt, maar die zijn niet gebaseerd op wetenschap. In feite is het geldklopperij. En wij merken dat heel wat patiënten erin meegaan. Onlangs nog had ik een patiënte die artisjokpillen voorstelde om een leverprobleem aan te pakken. Het klinkt goed, het idee dat je je lever kunt ‘zuiveren’ met een bepaald middel of een tijdje kunt ‘laten rusten’. Maar dat doe je alleen maar door gezond en gevarieerd te eten, te bewegen en geen alcohol te drinken. Dat is niet alleen het beste voor je lever, maar ook voor de rest van je lichaam.”

“Er is jammer genoeg geen wondermiddel of -dieet om je lever ‘beter’ te doen werken. Anders zouden wij dat de hele tijd voorschrijven. (lacht) Het is een orgaan dat op zichzelf al het nodige werk doet, behalve als er sprake is van een zeer ver gevorderde levercirrose.”

Wat is dat precies, een levercirrose?

“Chronische leverziekte verloopt telkens op dezelfde manier, wat de oorzaak ook is. Het begint met schade aan de levercellen, gevolgd door een ontstekingsreactie. In een tweede fase heb je een leverfibrose, waarbij er over een deel of over de hele lever littekenweefsel is gevormd. De derde fase is een levercirrose. Dan is er zoveel littekenweefsel in de lever dat de structuur ervan is aangetast. De lever is dan taaier en kleiner.”

“Ongeveer 1 procent van de wereldbevolking heeft levercirrose. Het goede nieuws is dat je lever zich in de eerste twee fasen nog volledig kan herstellen. In de laatste fase kan dat niet meer. Bovendien heeft een patiënt met levercirrose per jaar 5 procent risico op leverkanker.”

Dus of je nu te veel alcohol drinkt, last hebt van leververvetting of een virus: leverziekte komt altijd neer op littekenvorming?

“Inderdaad. Alcohol drinken is de belangrijkste oorzaak van leverziekte, leververvetting de tweede belangrijkste. Daarnaast zijn er nog een hele resem oorzaken die zeldzamer zijn, zoals genetische aandoeningen en auto-immuunziekten.”

“Leververvetting ontstaat door overgewicht, diabetes en een ongezonde levensstijl. Dat is dus niet alleen slecht voor je hart, maar ook voor je lever. Leververvetting betekent dat vetcellen zich in je lever nestelen. We zien dat dat op den duur een minstens even grote oorzaak van leverziekte aan het worden is. Omdat meer en meer mensen obees zijn, vrezen we ook meer leverkanker. Want driekwart van de mensen met obesitas heeft leververvetting.”

“De typische littekenvorming die telkens ontstaat bij een ontstoken lever, gebeurt telkens door de stellaatcellen. In normale omstandigheden zijn die niet actief. Maar als er een schadelijke factor is, bijvoorbeeld alcohol, te veel vet, een virus, een auto-immuunziekte enzovoort, worden de stellaatcellen geactiveerd en maken ze collageen aan, een soort stevig bindweefsel. De lever wil die schade compenseren en herstellen. Als die herstelperiode kort duurt, kan dat geen kwaad. Maar als het blijft duren ontstaan er op den duur littekens of fibrose en op nog langere termijn een cirrose.”

Hoe merk je dat dit aan de gang is?

“Dat merk je vaak niet. De lever is volgens mij voor velen een beetje een mysterie omdat we hem nooit voelen, ook niet als hij ziek is. Het is dan wel ons grootste orgaan, maar je voelt het nooit, in tegenstelling tot je hart en je darmen, die tegenwoordig veel aandacht krijgen. En er zijn ook geen typische symptomen van schade aan je lever, tenzij in de laatste fase van leverziekte. Dan zien patiënten geel en hebben ze vocht in de buik.”

“Door die ongemerkte evolutie die een zieke lever doormaakt, hebben wij vaak patiënten die volledig uit de lucht vallen wanneer blijkt dat ze een levercirrose hebben. Die heeft zich dan traag opgebouwd zonder dat ze er iets van hebben gemerkt. Vaak zijn dat mensen die al jaren dagelijks een glas drinken. Ze denken dat enkel zware alcoholverslaafden leverproblemen kunnen oplopen, maar dat klopt dus niet.”

“Ook de gestreste werknemer die na het werk altijd een wijntje drinkt om te ontspannen of het koppel levensgenieters die van aperitieven een gewoonte hebben gemaakt, lopen een aanzienlijk risico op leverziekte.”

Is er een manier om de gezondheid van je lever tussentijds te laten testen?

“Ja, een bloedtest. Vanaf een bepaalde leeftijd is het sowieso slim om zo af en toe een check-up van je gezondheid te laten doen. Doorgaans worden dan ook de leverwaarden gemeten. Het enige minpunt is wel dat mensen met waarden die net boven de grens zitten gezien worden als gezond, terwijl dat niet altijd zo is. Het voordeel is dat wie verstoorde bloedwaarden heeft door alcohol of overgewicht nog heel veel te winnen heeft door af te vallen of te stoppen met drinken.”

Wie weet dat de lever ontgift en zichzelf herstelt, kan makkelijk redeneren: ‘Dan hoef ik verder niet echt op te letten met drank en bourgondisch eten?’

“Het risico dat mensen zo redeneren is groot, maar de fout die ze daarbij maken is dat de lever zichzelf herstelt en je lichaam ontgiftt binnen bepaalde limieten. Wanneer je de hele tijd te veel en te vettig eet en regelmatig drinkt, wordt dat voor dat orgaan steeds lastiger.”

Helpt het om na een paar glazen alcohol te veel of tussen de pintjes door water te drinken?

“Nee. Alcohol is voor elke cel schadelijk en water verandert daar niets aan. Water kan je alleen helpen tegen de uitdroging die alcohol veroorzaakt, waardoor je hoofdpijn krijgt en je ongemakkelijk voelt.”

Stoppen we maar beter helemaal met alcohol drinken?

“Uit het wetenschappelijk onderzoek weten we dat geen enkele hoeveelheid alcohol onschadelijk is. Niet alleen voor de lever maar ook voor de hersenen. En omdat het je risico op allerlei kankers verhoogt en je verslaafd kan worden. Van zodra je alcohol drinkt, is dat schadelijk, ook voor je lever. Er is dus geen veilige ondergrens. Je stopt daarom beter met drinken. Maar als je één of twee glazen per maand drinkt, ga je niet ziek worden en zal je lever ook niet in de problemen komen. Het gaat wat mij betreft vooral om een ingesteldheid. Het besef dat iedere druppel schadelijk is.”

“Jongere generaties aanvaarden dat blijkbaar makkelijker dan oudere. Die mensen hoor je nog vaak beweren dat het ‘toch normaal’ is om dagelijks een glaasje te drinken. Maar ze moeten beseffen dat ze op den duur een levercirrose kunnen krijgen. De meeste van onze patiënten met levercirrose zijn geen zware drinkers, maar mensen die heel regelmatig drinken. Je moet met andere woorden geen hevige drinker zijn om leverproblemen te krijgen.”

We worden steeds dikker, wat geen goed nieuws is voor onder andere de lever, maar het lijkt er wel op dat het belang van minder alcohol drinken meer aandacht krijgt?

“Dat is zo, onder andere met het erg succesvolle Tournée Minérale (de collectieve uitdaging om een maand niet te drinken in februari, BDB). En het helpt ook dat er zelfs op restaurant steeds meer lekkere alternatieven zijn voor alcohol. Op den duur gaan meer en meer mensen volgens mij wel echt twee keer nadenken vooraleer ze uit gewoonte naar een zoveelste glas grijpen. “

Hoe kijkt u naar het nieuwe advies over alcohol van de Hoge Gezondheidsraad? Dat wil verder gaan dan de huidige overheidsplannen en bepleit een verbod op alcoholreclame, een minimumprijs en geen verkoop aan wie jonger dan achttien is.

“Dat zijn prima voorstellen bekeken vanuit wetenschappelijk standpunt. Het zou veel strenger moeten. Maar de maatschappij is daar niet klaar voor. Je kunt van iets dat al zo lang ingeburgerd is en geassocieerd wordt met genot, plezier en jezelf belonen niet plots zeggen: ‘Het mag allemaal niet meer.’ Ik vrees dat dat een averechts effect zal hebben en dat je daarom geleidelijk moet verstrengen. Zo is het ook gegaan met roken.”

Hoever staan we tegenwoordig met levertransplantaties?

“Al een heel stuk verder dan vroeger. Bij een levercirrose met verwikkelingen zoals geelzucht, spataderbloedingen en vocht in de buik kun je niet overleven zonder een nieuwe lever. Dan kom je op een wachtlijst van Eurotransplant. Dat zijn verschillende landen binnen Europa waarbij we organen delen. Het eerste beschikbare orgaan gaat altijd naar de ziekste patiënt. Omdat de wachtlijst lang is en er te weinig donoren zijn, sterft 15 procent van de patiënten op de wachtlijst omdat ze niet tijdig een nieuwe lever krijgen.”

“Eén stap vooruit is dat we nu meer levers aanvaarden. Vroeger waren de criteria strenger, nu redden we meer mensen. Ook hebben we tegenwoordig machines die de lever met een speciale vloeistof spoelen net nadat een donor is overleden. Wanneer je sterft komen er namelijk allemaal toxische stoffen vrij en die blijven in de lever zitten. Dat betekent dat er na een tijdje schade kan optreden en je heel weinig tijd hebt tussen dat overlijden en de transplantatie. Daarom gebeuren die vaak ongepland en ’s nachts. Dankzij die nieuwe spoelmethode is er iets minder haast. We dromen al van geplande transplantaties in de toekomst, waarbij je na een overlijden de lever een paar uur in de spoelmachine legt en dan op een vastgelegd moment overdag kan opereren.”

Als uitsmijter iets helemaal anders, maar sommige koffiefans maken zich zorgen over de effecten op hun lever. Terecht?

“Nee, absoluut niet. Het is ook zo’n hardnekkig idee dat niet klopt. Mogelijk is koffie zelfs goed voor je lever. Observaties bij mensen met levercirrose die leverkanker kregen, leren dat wie dagelijks koffie dronk minder risico liep om leverkanker te ontwikkelen. Dat wil niet zeggen dat je per se koffie moet gaan drinken want het is geen solide studie, maar een observatie die terugkijkt in de tijd. Maar koffie is zeker niet schadelijk.”

De lever. Alles wat je moet weten over dit levensbelangrijke orgaan
Hans Van Vlierberghe, Anja Geerts, Xavier Verhelst, Helena Degroote, Sarah Raevens, Lore Hoof
Pelckmans
Paperback – 192 blz.
ISBN 978-94-6337-719-5
24,50 euro