Niet verdacht, toch afgeluisterd
Amsterdam
Het referendum is een reactie op een wetswijziging die ervoor moet zorgen dat de AIVD (en zijn militaire zusje MIVD) meer bevoegdheden krijgt bij het aftappen van online communicatie. Die wijziging was nodig omdat de oude wet niet meer toereikend was wegens nieuwe technologie. Onderdeel van de wet is dat de communicatie van een groot aantal mensen mag worden afgetapt om één verdacht persoon te pakken te krijgen. Mensen die nergens van verdacht worden, kunnen dus afgetapt of afgeluisterd worden. Dit mechanisme wordt ook wel het ‘sleepnet’ genoemd, vandaar de naam van het referendum. Deze data mogen dan, zonder eerst geanalyseerd te zijn, gedeeld worden met buitenlandse inlichtingendiensten.
De aanvraag voor het referendum is ingediend door vijf studenten van de Universiteit van Amsterdam. ‘Het idee is eigenlijk in een chatgroep ontstaan’, zegt Tijn de Vos, een van de initiatiefnemers. ‘Iemand deelde daar dat deze wetswijziging erdoor was, en dat dat toch best wel een kwalijke zaak was. Uiteindelijk zijn wij vijven bij elkaar gaan zitten, en de rest is geschiedenis.’
debat uitlokken
Een van de vele organisaties die het referendum steunen, is Amnesty International. De afgelopen jaren heeft de organisatie ervoor gelobbyd dat de wet geen inbreuk op mensenrechten zou veroorzaken. De wet zou onvoldoende rekening houden met het recht op privacy en het recht op vrijheid van meningsuiting. ‘Wij vinden het afluisteren van personen die nergens van verdacht worden, en het delen van deze informatie ongrondwettelijk’, zegt woordvoerder van Amnesty International Emile Affolter. ‘We hopen dat dit referendum een maatschappelijk debat uitlokt.’
Bits of Freedom is een Nederlandse belangenorganisatie die opkomt voor digitale burgerrechten. Woordvoerder Rejo Zenger: ‘Deze wet probeert van alles te veranderen. Sommige delen van de wet vinden we positief, over andere zijn we minder enthousiast. Vooral het “sleepnet” vinden wij een groot probleem.’
Bits of Freedom steunt het referendum, maar is terughoudend. ‘De aard van een referendum is nou eenmaal dat je een scherpe ja/nee-vraag stelt: ben je voor of tegen de wet? Daarvoor vinden wij deze situatie te complex.’
Wel is Bits of Freedom met een aantal andere bedrijven een rechtszaak tegen de omstreden wet aan het voorbereiden. ‘De precieze aanklacht zijn we nog aan het formuleren.’
De Vos vindt de rechtszaak een goed idee. ‘Wij hebben zelf gekozen voor een referendum, omdat we vinden dat een rechtszaak te veel tijd vraagt.’
Persvoorlichter Mijke Bol van de AIVD verweert zich tegen de kritiek. ‘De kans bestaat dat de AIVD gegevens van personen onderschept die niet in onderzoek zijn, maar de AIVD is helemaal niet geïnteresseerd in die gegevens. Het maakt het onderzoek alleen maar lastiger. Tot wel 98 procent van de gegevens verdwijnt meteen in de prullenbak.’ <
De Wet raadgevend referendum is sinds juli 2015 van kracht. Dankzij deze wet kunnen kiesgerechtigde burgers een referendum aanvragen over wetsvoorstellen die al wel zijn aangenomen, maar nog niet in werking zijn getreden. Minstens tienduizend kiesgerechtigden moeten hun handtekening onder de aanvraag hebben gezet, waarna nog eens driehonderdduizend kiesgerechtigden de aanvraag moeten steunen, voordat het referendum gehouden kan worden. Als bij het referendum een meerderheid van de kiezers tegen de wet stemt én minstens dertig procent van de kiesgerechtigden heeft gestemd, moet de wet heroverwogen of ingetrokken worden.
