‘Ik ben het beu om fuck fuck fuck te roepen en geen antwoord te bieden’: Belgische rappers over sociaal engagement

“You should’ve been downtown / The people are risin’ / We thought it was a lockdown / They opened fire / Them bullets was flyin’” (uit ‘Lockdown’ van Anderson.Paak)

“Rubber bullets bouncin’ off me / Made a picket sign off your picket fence / take it as a warning” (uit ‘Black Parade’ van Beyoncé)

“This for Sanda Dia looking down just to see the riots / Lock them rich white kids up before we get violent”, (uit ‘F.B.W.L. pt.1’ van K1D)

Hiphop had een systeemschok nodig om opnieuw de barricades op te durven. George Floyd. Breonna Taylor. Sanda Dia. Adil Charrot. Mensen van kleur die door witte machtswellustelingen de dood werden ingejaagd.

Sinds halfweg de jaren 2010 pikken rappers van overal ter wereld opnieuw het militante activisme op waarmee de hiphopcultuur vanaf het midden van de jaren 80 vleugels kreeg. Of het nu om het structurele, salonfähige racisme gaat dat als een virus onze westerse democratieën hardvochtiger dan ooit maakt, om de seksuele roofdieren van #MeToo, om de opmars van extreemrechts of de immer uitdeinende armoedekloof: een hoop rappers en r&b-artiesten vindt de staat van de wereld alarmerend genoeg om erover te zingen. Hiphop, waarde scepticus, is zoveel meer dan materialisme en seksuele lust. Zoveel meer dan ‘party and bullshit’.

Straatfilosoof

“De coronapandemie, Black Lives Matter, Sanda Dia: natuurlijk vormen die dingen je”, zegt Miss Angel, de Antwerpse rapkoningin die zaterdag aantreedt op de 505 Concerten voor menselijkheid. “Maar soms werkt de overvloed aan negatief nieuws ook een beetje afstompend. Het blijft maar komen. Je voelt je er machteloos bij. Nu ja, ik blijf de conversatie aangaan. Wat soms heel heikel kan worden. Probeer maar eens een rustig gesprek over Gaza te voeren met iemand uit Israël. We leven in tijden waar men je snel een kant toewijst wanneer je je niet expliciet genoeg over iets uitspreekt. Het is niet gemakkelijk om je je neutraal op te stellen. Los daarvan: ik wil dat mijn normen, waarden en principes duidelijk zijn voor de buitenwereld.”

“Ik ben een goedkope straatfilosoof die zijn weg zoekt”, zo relativeert de Brusselse rapgigant Zwangere Guy zichzelf. Ook hij maakt zich klaar voor de 505-concerten. “Een van de fundamenten van de hiphop is nu eenmaal: zeggen waar het op staat. En zeggen wie er the fuck in de fout is aan het gaan. Hoe fascisme de boel kan verzieken want dat leidt tot verdeling, haat en oorlog. Ik ben opgegroeid in Brussel, een stad die geregeld vierkant draait. Daarnaast woon ik in België, een land waar mensen veel te gemakkelijk tegen elkaar worden uitgespeeld. Ben ik een wereldverbeterende rapper? Geen idee. Ik zie mezelf niet op die manier. Ik schrijf wat in mij opkomt. Soms komt daar iets maatschappelijks uit. De verrechtsing leidt bij mij weleens tot woede-uitbarstingen.”

Zowel Zwangere Guy als Miss Angel horen bij een generatie rappers die zich nog de politiek geëngageerde hiphopiconen uit de gouden jaren van het genre herinnert of die minstens nieuwsgierig is naar wat de rappers uit de oude school te vertellen hadden. Zij zijn zich bewust van een hiphopstamboom die tot diep in de jaren 70 terugloopt, naar Afro-Amerikaanse straatdichters zoals The Last Poets en Gil Scott-Heron. In hun kielzog dissecteerden soulzangers zoals Marvin Gaye, Sly Stone, Curtis Mayfield en Stevie Wonder het sociale weefsel van de VS. Ze bekritiseerden Richard Nixon en hekelden de oorlog in Viëtnam, zongen over verloederde zwarte achterbuurten en politiebrutaliteiten.

The message

Hiphop was bij zijn genesis al subversief. Geboren uit onvrede met het status quo. Het muziekgenre bij uitstek door en voor de derderangsburgers in een wit, kapitalistisch patriarchaat. Tijdens de legendarische stroompanne in New York van juli 1977 trokken jongeren de nachtelijke straten op en plunderden ze elektronicawinkels waar ze draaitafels, speakers en mengpanelen stalen.

Die zomer schoten de dj-collectieven en rappers als paddenstoelen uit de grond. Ze haalden de mosterd bij de Jamaicaanse soundsystems van de vroege jaren 60. In Jamaica diende de dancehallcultuur als motor van het verzet tegen het dominante sociopolitieke systeem. Ook al was het eiland sinds 1962 onafhankelijk van zijn Britse kolonisator, toch werd het nog steeds geteisterd door een rigide klassenstructuur, een raciale hiërarchie en een Europese culturele hegemonie. Dancehall introduceerde het militante zwarte nationalisme van Marcus Garvey bij het brede publiek, versterkte de rastafarireligie en gaf de rebelse jongerencultuur rond de zogenaam rude boys een zetje.

Eenzelfde type verontwaardiging huist in ‘The Message’ van Grandmaster Flash & The Furious Five, uit 1982, goed beschouwd de allereerste geëngageerde hiphoptrack. De rapper Melle Mel schijnt er zijn licht over de verpauperde buurten van New York, kaart armoede en bendegeweld aan. “Broken glass everywhere / People pissing on the stairs, you know they just don’t care”, klinkt het. “I can’t take the smell, can’t take the noise / Got no money to move out, I guess I got no choice.”

Een stortvloed aan maatschappijkritische hiphopacts zou volgen. Public Enemy liet zich inspireren door het militante activisme van Malcolm X en de Black Panther-beweging. De frontman Chuck D. noemde zijn band “het CNN voor zwarte mensen”. N.W.A. rapte “Fuck the police!” Aan het begin van de jaren 90 koos een wereldwijze conscious hiphop-beweging voor een spiritueler register met De La Soul, A Tribe Called Quest en Jungle Brothers als koplopers. De betreurde Tupac Shakur zou twee decennia na zijn dood Kendrick Lamar inspireren, vandaag de beroemdste onder de sociaal geëngageerde rappers. Het was Lamar die met ‘Alright’ het officieuze lijflied van de Black Lives Matter-beweging schreef.

Feminisme

Het machismo dat de rapwereld domineerde werd in de nineties dan weer gecounterd door de radde tongen van Queen Latifah, Monie Love en Salt-N-Pepa. Rond de millenniumwissel stak een horde assertieve vrouwelijke rappers de kop op die feminisme, body positivity en seksuele vrijheid hoog in het vaandel droeg, zoals Missy Elliott en Lil’ Kim.

Die laatste beweging inspireert tot vandaag invloedrijke rappers zoals Megan Thee Stallion, Cardi B. en, jawel, Miss Angel. “Ik hoef niet met opgestoken vuist te staan roepen dat ik een feministe ben”, zegt laatstgenoemde. “De manier waarop ik mij presenteer, mij kleed, hoe ik me uit, met welke mensen ik me omring, zegt al veel. Dat heb ik misschien wel gemeen met veel vrouwelijke artiesten uit Missy’s tijdperk, zoals Lil’ Kim, MC Lyte en TLC. Je kon dansen op die muziek. Maar als je de tijd nam om naar de tekst te luisteren, schrok je soms van de heftigheid.”

Ook Zwangere Guy hangt vandaag een bedachtzame stijl aan waarvan we een glimp opvingen op Pourriture Noble, de plaat die hij met jazzdrummer Lander Gyselinck uitbracht. Opvallend voor een rapper die in het verleden op het podium “Fuck de N-VA!”, “Fuck de PS!” en “Fuck Vlaams Belang!” brieste, zij aan zij met zijn kornuiten van STIKSTOF. “La Belgique is een kutland dat naar de pijpen van Trump danst”, rapte hij ooit in ‘Rotjoch’, evenals “Fuck Jan, Dries, Tom, Bart, Geert, Theo en de hele achterban.”

“Ik ben het beu om fuck fuck fuck te roepen en geen antwoord te bieden”, zegt de rapper. “De daden áchter de schermen zijn belangrijker. Hoe kan ik iets terugdoen voor de gemeenschap? Ik zie niet alleen links en rechts. Ik kijk naar een wéreld, niet naar een politiek. Ik vraag vooral wat mensen heeft getekend. Wat maak ik zélf mee en hoe kan ik op een kleine manier meehelpen aan een betere wereld. Kijk, ik wil simpelweg verzoening. In plaats van de mensen tegen elkaar op te zetten. Dialoog is de sleutel.”

Genoeg haat

Van KRS-ONE over Little Simz tot Killer Mike en onze eigen K1D: sommige rappers profileren zich als begenadigde volksmenners die zonder veel moeite een heuse politieke beweging zouden kunnen starten. Alleen zal je hen zelden op een kieslijst aantreffen. Hoe ver mogen rappers gaan met politiek engagement?

“Ik herinner me dat ik ooit in Borgerhout op een evenement heb gespeeld van Red Fox Belgium, de jongerenbeweging van de PVDA”, zegt Miss Angel. “Alleen had ik niet het gevoel dat ik er voor een kar werd gespannen. Het is een moeilijk gegeven: kan een artiest zich zomaar achter een politieke partij scharen? Ik wil in elk geval niet zomaar mijn integriteit te grabbel gooien.”

“Mij moeten ze met rust laten”, zegt Zwangere Guy. “Tenzij ze met een heel dikke cheque afkomen. (schatert) Nee nee, grapje, hé!” Op de 505-concerten wil de Brusselaar in elk geval niet zomaar met molotovcocktails het Sint-Jansplein opflikkeren maar wil hij bovenal verbondenheid prediken. “Er is al genoeg haat”, zegt hij. “Ik kom in een mantel van liefde. Ik ga tweeduizend postzegels lsd de lucht inschieten, een beetje shrooms uitdelen en de connectie met de aarde terugvinden. (grinnikt) Het hoeft niet altijd over politiek te gaan. We mogen ook eens dansen, hé.”

Kijk en luister zondag vanaf 12.30 uur op demorgen.be naar de livestream van de 505-concerten.