Ontslag Ethiopische premier lijkt tegemoetkoming van regering voor betogers
Weinig mensen in Addis Abeba rouwen om het vertrek van premier Hailemariam Desalegn, zegt een contactpersoon via de telefoon. Er heerst verbazing dat de leider van Ethiopië zijn ontslag indient; zo'n stap is nieuw. Maar, zegt deze persoon, die niet met naam in de krant wil: 'Desalegn gold als verlengstuk van de werkelijke machthebbers in de regering en het leger. Zijn vertrek van vorige week zat er aan te komen.'
Maar juist dit is significant: de aftocht van de voorzitter van de regerende partijcoalitie lijkt te duiden op weifelachtigheid bij de echte machthebbers in Ethiopië, een land van ruim 100 miljoen mensen dat als militaire partner van Amerika een sleutelrol speelt in de tumultueuze Hoorn van Afrika. Addis Abeba is bovendien permanent gastheer van de Afrikaanse Unie.
Het gist in Ethiopië. Sinds vrijdag geldt er een hernieuwde noodtoestand. Eind 2015 al begonnen er volksprotesten, die steeds weer de kop opsteken. Honderden burgers zijn volgens mensenrechtenorganisaties doodgeschoten, veelal buiten het zicht van de media. Ethiopiës marxistisch georiënteerde regering controleert het internet en het enige telecombedrijf.
Angel uit de protesten
De protesten vormen de ernstigste bedreiging voor de machthebbers sinds 1991, toen zij als rebellen het bloedige bewind van de communistische kolonel Mengistu wisten te verslaan. De protesten komen van de twee grootste bevolkingsgroepen, de Oromo en de Amharen. Zij vormen samen meer dan helft van alle Ethiopiërs en eisen meer zeggenschap. Binnen Ethiopië's regerende coalitie domineren de Tigreërs, de noordelijke hooglanders die zo'n 5 procent van de bevolking uitmaken. Tigrese strijders leidden ruim een kwarteeuw geleden de zegetocht tegen Mengistu.
Awol Allo beschouwt de aftocht van premier Desalegn als een poging van de Tigrese elite om de betogers te accommoderen en de angel uit hun protesten te halen. Allo, een Ethiopiër, werkt als mensenrechtenonderzoeker aan de universiteit van het Britse Keele. Hij denkt niet dat het bewind nu per se gaat voor extreme repressie, al blijft onderdrukking onderdeel van de gereedschapskist.
Allo, telefonisch: 'De Tigreërs snappen dat verandering nodig is om aan de macht te blijven. Ze willen een gecontroleerde transitie binnen de regering, zonder hun gevestigde belangen kwijt te raken.'
Hailemariam Desalegn is overigens geen Tigreër, hij komt van een bevolkingsgroep uit het marginale zuiden van Ethiopië. Maar de tamelijk kleurloze academicus werd wel gezien als frontman van de Tigrese elite toen hij in 2012 de overleden Meles Zenawi opvolgde, de Tigrese ex-rebellenleider en grondlegger van het hedendaagse bestuur.
Het principe van staatsgeleide ontwikkeling dient ook om politieke vraagstukken te verdringen
Ethiopië's ontwikkelingsmodel
Spanningen tussen de centrale macht en de rusteloze regio's lopen als een rode draad door de Ethiopische eenheidsstaat sinds zijn totstandkoming in de negentiende eeuw. In 2005 liet het huidige bewind betrekkelijk vrije verkiezingen toe, maar het schrok van het resultaat en reageerde met bloedvergieten. Het blijft zoeken naar een modus operandi: in 2016 en 2017 bestond al eens de noodtoestand, maar recentelijk werden ook duizenden (politieke) gevangenen vrijgelaten.
Volgens Allo bewijst de huidige onrust ook dat Ethiopiës ontwikkelingsmodel op zijn grenzen stuit. De aanpak is er een van staatsgeleide modernisering à la China: in ruil voor enorme overheidsinvesteringen moeten mensen zich gedeisd houden. De staat zette tientallen universiteiten neer en bouwt de grootste stuwdam van Afrika. Addis Abeba heeft de eerste lightrail van de regio. Er staan immense blokken met sociale woningbouw. Ethiopian Airlines heerst in de Afrikaanse lucht.
Allo: 'Het principe van staatsgeleide ontwikkeling dient ook om politieke vraagstukken te verdringen. Maar het model vertaalt zich onvoldoende in betere levensstandaarden en dus roeren mensen zich.'
Geruchten willen dat de volgende premier van Ethiopië van de Oromo komt, de grootste bevolkingsgroep. 'Ethiopië is gereed voor een Oromo', zegt Allo. De contactpersoon in Addis Abeba plaatst een kanttekening. Vertegenwoordigers van Ethiopiës op één na grootste groep, de Amharen, claimen dat zij recht hebben op een president uit hun bevolkingsgroep. De Amharen heersten in het verleden.
De vraag is trouwens of een nieuw gezicht op de hoogste positie afdoende is om de geestdrift van het verzet te bezweren. Uit Addis Abeba: 'Tegenstanders van de macht willen nu meer. Ze willen verandering van het hele systeem.'