17 tot 23 juli 1944: Bom in aktetas moet Hitler doden, maar hij overleeft

Op 20 juli is een aanslag gepleegd op het leven van Hitler. Tijdens een stafvergadering in zijn hoofdkwartier in Oost-Pruisen ontplofte een bom naast hem. Die bom zat verborgen in de aktetas van een jonge, zwaarverminkte kolonel, graaf Claus Schenck von Stauffenberg.

De dader verliet meteen na de explosie het hoofdkwartier om in Berlijn een staatsgreep tegen het naziregime te leiden. Hij was ervan overtuigd dat Hitler dood is. Maar de Führer kwam er met lichte wonden en gescheurde kleren van af. Hij kon die namiddag nog zijn vriend de Italiaanse dictator Mussolini op het hoofdkwartier ontvangen. 

Tegelijk met de aanslag is gepoogd om via een staatsgreep een anti-naziregering in Duitsland op de been te brengen. Dat gebeurde door eenheden van het Ersatzheer, het binnenlandse reserveleger waar kolonel von Stauffenberg voor werkt. De bevelhebber van het Ersatzheer, generaal Fritz Fromm, weigerde echter de actie goed te keuren en werd  daaarom door de opstandige officieren opgesloten.

De putsch werd een halfslachtige onderneming. In Berlijn reden troepen uit die nazi-kopstukken oppakken, maar lang niet alle strategische punten werden bezet. De officier die propagandaminister Goebbels moet arresteren, was zelf een overtuigde nazi. Goebbels kon hem snel van kamp doen veranderen.

Toen duidelijk werd dat Hitler de aanslag had overleefd, zonk de samenzweerders de moed in de schoenen. De putsch was in feite voorbij. Generaal Fromm werd bevrijd e liet meteen de opstandige officieren arresteren.

De leider van het complot, de gepensioneerde kolonel-generaal Ludwig Beck, schoot zich een kogel door het hoofd. Enkele andere officieren, onder wie Stauffenberg en generaal Friedrich Olbricht, worden op bevel van Fromm diezelfde avond gefusilleerd.

De Duitse bezettingstroepen in Parijs hebben eveneens aan de staatsgreep meegedaan. De leidende figuren van de Gestapo in Parijs zijn door hen in de gevangenis gezet, maar diezelfde avond weer vrijgelaten. Blijkbaar was het de bedoeling dat de Duitse legers in Frankrijk meteen een wapenstilstand met de geallieerden zouden vragen.

In de late avond hiled Hitler een rede op de radio. Hij noemde de aanslag op zijn leven het werk van "een bende misdadige elementen" die "meedogenloos zal worden afgemaakt". Dat hijzelf de aanslag overleefd heeft, noemde hij het werk van de “Voorzienigheid”. De hele nazipropaganda benadrukt dat Hitler al aan meerdere aanslagen is ontsnapt op bijna miraculeuze wijze. 

Hitler nam meteen ook enkele maatregelen. De Reichsführer SS Heinrich Himmler krijgt het bevel over het Ersatzheer in plaats van generaal Fromm. Bovendien wordt kolonel-generaal Heinz Guderian, bekend als tankspecialist, de nieuwe stafchef van het leger. Hij vervangt luitenant-generaal Adolf Heusinger, die bij de bomaanslag zwaargewond werd. 

Na de aanslag trekt een golf van arrestaties door Duitsland. Honderden personen die betrokken waren in het complot tegen het regime, worden opgepakt en hardhandig ondervraagd.

De nazipers geeft voorlopig geen namen vrij. Officieel gaat het maar om een kleine kliek officieren die gecomplotteerd heeft. Maar veel arrestaties vinden plaats in de hoogste kringen.

Er zijn opvallend veel adellijke namen bij. Twee vroegere legeraanvoerders, die in de lokalen van de samenzweerders aanwezig waren, zijn opgepakt. Het zijn de gepensioneerde veldmaarschalk Erwin von Witzleben en de vroegere pantsergeneraal Erich Hoepner. Deze laatste was begin 1942 door een woedende Hitler uit het leger gezet nadat hij zijn troepen bij Moskou had teruggetrokken. 

Aan het Oostfront heeft generaal-majoor Henning von Tresckow, een van de leiders van het complot, zich de dag na de aanslag het leven benomen door een granaat naast zijn hoofd te doen ontploffen.

Rond die tijd heeft ook de militaire bevelhebber in Frankrijk, generaal Carl Heinrich von Stulpnagel, die zo energiek de coup in Parijs leidde, zich een kogel in het hoofd geschoten. Hij heeft het echter overleefd en is zwaargewond door de Gestapo uit het hospitaal gehaald. 

Ook generaal von Falkenhausen, tot voor enkele dagen militair bevelhebber in België, is gearresteerd wegens mogelijke betrokkenheid. Dat is ook het geval voor de bij de aanslag gewonde generaal Heusinger.

Zelfs generaal Fromm, die de leidende officieren van de putsch liet doodschieten, is gearresteerd. Men vermoedt dat hij met die onwettige daad probeerde zijn eigen betrokkenheid te verbergen. 

Generaal-veldmaarschalk Erwin Rommel is op 17 juli 1944 zeer ernstig gewond geraakt. Duitslands beroemdste generaal keerde terug van het Normandische front naar zijn hoofdkwartier in La Roche-Guyon aan de Seine, toen zijn wagen door Britse jachtvliegtuigen werd beschoten.

Doordat zijn chauffeur dodelijk getroffen werd, raakte de auto van de weg. De veldmaarschalk werd uit de wagen geslingerd en liep verscheidene breuken en verwondingen op. Er is een tijd gevreesd voor zijn leven. Op zijn best zal hij geruime tijd buiten strijd blijven.

Veldmaarschalk Rommel stond aan het hoofd van Legergroep B, die in Normandië vecht tegen de geallieerde invasie. Die legergroep wordt nu voorlopig geleid door de opperbevelhebber in het westen, veldmaarschalk von Kluge.

De nazi-media verzwijgen het gebeuren. Rommel is immers een van de vedetten van de Duitse propaganda. Rommel is bij zijn troepen erg geliefd en wordt geroemd - voor zijn tactisch inzicht, persoonlijke moed en doorzettings­vermogen. Ook Hitler bewondert hem, maar ergert zich ook steeds meer aan zijn "pessimisme".

Twee dagen eerder had de veldmaarschalk Hitler nog een wanhopig telegram gestuurd over de toestand aan het front: "Mijn troepen vechten overal op heroï­sche wijze, maar de ongelijke strijd nadert zijn einde". Hij smeekte hem toen om "zonder uitstel" hieruit "de juiste conclusies” te trekken. Rommel beschouwde de oorlog als verloren.

Generaal Alexander von Falkenhausen is afgetreden als Duits militair bevelhebber voor België en Noord-Frankrijk. Op een plechtigheid in de vergaderzaal van de Belgische Senaat droeg hij de macht over aan de nieuwe Rijkscommissa­ris, nazi-gouwleider Josef Grohé.

Grohé neemt alle bevoegdheden over van von Falkenhausen, behalve de louter militaire. Die gaan naar een afzonderlijke Wehrmacht-bevelhebber.

De plechtigheid in de Senaat werd gefilmd door de Duitse propagandadienst om in de bioscopen te vertonen, hierboven kan u die beelden bekijken.

In afwachting dat Grohé een echt nazibestuur installeert, blijven de militaire autoriteiten voorlopig in functie. In de praktijk blijft het bestuur in handen van de chef van de Verwaltungsstab, Eggert Reeder.

Reeder, die net vijftig is geworden, is een hoge Pruisische ambtenaar in legeruniform. Hij heeft goede banden met het Vlaamsch-Nationaal Verbond, terwijl de extreme pro-Duitse bewegingen DeVlag en Rex meer verwachten van Grohé.

Doordat amper anderhalve maand later België bevrijd wordt, zal Grohé uiteindelijk nauwelijks iets kunnen veranderen aan het bestuur van het bezette land. 

Op de Belgische nationale feestdag, 21 juli, wordt Kortrijk opnieuw zwaar gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen. Om 1 uur in de ochtend begint een eerste aanval op het spoorwegknooppunt tussen de Kongoweg en de Marksesteenweg. 

Een uur later volgt nog een tweede zwaardere aanval. Meer dan 300 geallieerde vliegtuigen bestoken de stad en gooien meer dan 5.000 bommen.

168 mensen overleven het bombardement niet. Op 26 maart is Kortrijk al eens zwaar getroffen door geallieerde bommenwerpers. Toen vielen er 250 doden. Sindsdien zijn veel Kortrijkzanen uitgeweken naar de buiten of omliggende gemeenten. Daardoor ligt de dodentol nu een stuk lager.

In Japan is generaal Kuniaki Koiso tot eerste minister benoemd. Hij volgt generaal Hideki Tojo op, die sinds 1941 aan de macht was. Tojo is de leider van de groep ultranationalistische officieren die Japan in de oorlog heeft gesleurd. Maar door het verlies van het eiland Saipan aan de Amerikanen is zijn positie verzwakt. 

Koiso was tot nu toe gouverneur-generaal van Korea. Hij is een tegenstander van Tojo’s ideeën, maar wordt beschouwd als een compromisfiguur. De nieuwe regering bestaat zowel uit ultranationalisten als uit figuren die de oorlog willen beëindigen.

De vraag is echter hoe Japan de oorlog kan beëindigen zonder gezichts­verlies. De geallieerden eisen van Japan, net zoals van Duitsland, de onvoorwaardelijke capitulatie. Voor de Japanse leidende kringen is dit onaanvaardbaar. 

Amerikaanse troepen zijn op 18 juli de zwaargehavende Normandische stad Saint-Lô binnengetrokken. De dag daarvoor hebben de Duitsers de stad in grote verwarring verlaten. Door de Ame­rikaanse vorderingen vreesden ze - ten onrechte - te worden ingesloten. De Duitse troepen rapporteerden op geen enkel moment een "terugtrekking". Hitler had dat immers verboden.

De bevrijding van Saint-Lô is een belangrijke overwinning voor de Amerikanen. Maar de bevrijde stad is wel voor zowat 95 procent verwoest. De Duitse artillerie heeft de stad, die eerder al te lijden had van een zwaar geallieerd luchtbombardement, nog eens extra onder vuur genomen. 

Naschrift: Saint-Lô krijgt snel daarop de bijnaam “de hoofdstad van de ruïnes”, een benaming die vooral bekend zal worden door een gedicht van de Ierse schrijver Samuel Beckett. Pas in 1948 zal de heropbouw van de stad beginnen. 

Er zijn geen Duitse troepen meer in Caen! Dat is op 19 juli gemeld. De dag daarvoor probeerden zo'n 1.300 Britse tanks ten zuiden van de Orne een doorbraak te forceren. Dat gebeurde opnieuw na een hevig luchtbombardement.

Een volledig succes is deze "operatie Goodwood" niet. Op sommige punten rond Caen hou­den de Duitsers nog hardnekkig stand. Hun Tiger-tanks richten een slachting aan onder de lichtere Britse tanks.

Maar in de zwaar geteisterde Normandi­sche stad zelf is het Duitse verzet verdwenen. 43 dagen na D-day is het belangrijke verkeersknooppunt Caen, het eerste doel van de invasie, in geallieerde handen.

VS-troepen zijn geland op Guam, het grootste eiland van de Marianen­archipel in de Stille Oceaan. Daarmee proberen ze het eiland te heroveren dat al sinds eind vorige eeuw Amerikaans was, tot het in 1941 door de Japanners overrompeld werd. Het beschikt over een goede natuurlijke haven en over vlieg­velden die als basis voor aanvallen tegen Japan kunnen worden gebruikt.

Doordat Guam omringd is door steile rotsen en koraalriffen is het aantal landingsplaatsen beperkt. Eerst hebben vier grote Amerikaanse slagschepen die plaatsen twee dagen lang gebombardeerd. In de vroege ochtend van 21 juli landen twee brigades mariniers met amfibievoertuigen op twee verschillende plaatsen, waarvan één nabij de hoofdstad Agana.

Toch is de Japanse verdediging van het eiland lang niet uitgeschakeld. Troepen die proberen op de bruggenhoofden te ontschepen worden zwaar beschoten. De Japanners voeren verscheidene tegenaanvallen uit, die tot nu toe zijn afgeslagen. 

21 juli wordt sindsdien op Guam gevierd als "Bevrijdingsdag".

In een afgelegen hotel in Bretton Woods, in de Amerikaanse staat New Hampshire, is een internationale conferentie over monetaire en financiële samenwerking met succes afgesloten. Meer dan veertig landen die in oorlog zijn met de As-mogendheden hebben een akkoord gesloten dat in de toekomst moet zorgen voor een systeem van stabiele wisselkoersen.

De deelnemende landen beloven hun munten onderling inwisselbaar te maken aan vaste koersen. Om die stabiliteit te garanderen, wordt een Internationaal Monetair Fonds opgericht waarin de landen geld zullen deponeren. Daarnaast komt er een “Wereldbank” die de wederopbouw van door de oorlog getroffen landen zal helpen te financieren.

Een en ander is gebaseerd op plannen van enkele vooraanstaande economen, zoals de bekende Brit John Maynard Keynes. Bij de voorbereidingen speelde ook de Belgische minister van Financiën Camille Gutt een grote rol.

Het akkoord moet verhinderen dat in tijden van economische crisis alle landen beschermende maatregelen gaan nemen, zoals in de jaren 30. Dit wordt als een van de oorzaken van de oorlog beschouwd.

Naschrift: Gutt zal na de oorlog de eerste directeur van het Internationaal Monetair Fonds worden. Het “Systeem van Bretton Woods” met vaste wisselkoersen zal blijven bestaan tot 1973.