Direct naar artikelinhoud
Column

Kok is chill, de oud-politicus die het dichtst de rol van staatsman benadert

Op zaterdag 20 oktober is bekendgemaakt dat oud-premier Wim Kok is overleden. In 2016 zag politiek verslaggever Ariejan Korteweg hem bij een bijeenkomst in ProDemos in Den Haag. En daar gebeurde iets wat vroeger niet vanzelfsprekend was: het publiek hing aan zijn lippen.

'Ik ben hier uitgenodigd als oud-premier...

De zinnen van Wim Kok doen me denken aan een smalle dijk die zich een weg slingert door het landschap. Zorgvuldig twee landerijen scheidend, verderop rakend aan een rivier, dan weer met een lus om een meertje dat bij de vorige doorbraak ontstond. Boven op de dijk heb je uitzicht, op de koeien dichtbij, en de industrie in de verte.

Zijn leven lang al blinkt Kok uit in die grootse - en zwaar ondergewaardeerde - Hollandse vaardigheid: het polderen. Als vakbondsman, als partijman, als premier vooral. Zijn grootste prestatie: hij polderde in 1994 het eerste kabinet zonder christelijke partijen bij elkaar - sedert 1919. Dat paars hield hij acht jaar overeind.

En nu zit de grote Kok met zijn enorme handen op een podiumpje van 2 bij 3 meter in de bovenzaal van ProDemos in Den Haag. Naast hem een oude bekende, Clairy Polak. Aan de andere kant Marcel ten Hooven, journalist. Voor hem zo'n tweehonderd mensen. Er gebeurt wat vroeger niet vanzelfsprekend was: we hangen aan zijn lippen. Kok is chill, de oud-politicus die het dichtst de rol van staatsman benadert.

Er is in de politiek altijd een spanningsveld tussen het omzetten van je gedachtegoed in macht, en het blijven koesteren van dat gedachtegoed
Wim Kok

Hij zegt zinnen als: 'Gerard van der Wulp had het raffinement, de gave zo u wilt - want dit is niets slechts wat ik nu ga zeggen - om al voorlichting gevend rekening te houden met de vraag: hoe wordt daar door anderen over geoordeeld.'

Of: 'Er is in de politiek altijd een spanningsveld tussen het omzetten van je gedachtegoed in macht, en het blijven koesteren van dat gedachtegoed.'

Of (over de huidige regering): 'Tot nadere kwalificaties ben ik niet in staat en ik ben eigenlijk best tevreden met de omschrijving die ik zojuist gaf. Ik ben hier uitgenodigd als oud-premier, dacht ik. Niet als stand-in voor de nu met vakantie zijnde commentatoren in Den Haag.'

...en niet als stand-in...

Zijn smalle lippen plooien even in een grijns, terwijl door de zaal een lach vol herkenning golft: op bezoek bij de wat norse oom die zijn verjaardag jaren niet vierde, maar nu dan toch de mildheid heeft gekregen waarop zo lang werd gewacht.

Kok was jarenlang onzichtbaar. Ging het grootkapitaal dienen met dezelfde rechtschapenheid die hij in de politiek aan de dag legde, bestuurde stichtingen en dat was dat. Nu is hij terug. Dook in 2013 op in de tv-documentaire over Lubbers, werd uitgebreid geïnterviewd voor het tv-tweeluik De strijd van Kok en bijgezet in het boek Een doodgewoon kabinet van Klaartje Peters.

Het mooie is: Kok blijft polderen, ook nu het niet meer hoeft. Kunstpolderen is het geworden, een verrassend elegante variant waarbij stelligheden worden gewikkeld in voorbehouden in de trant van: 'U heeft mij niet horen zeggen...'; 'als ik de vraag zo mag begrijpen...'; 'wat ik liever aan uw eigen inzicht had overgelaten....'

Kok blijft polderen, ook nu het niet meer hoeft
Ariejan Korteweg
...voor met vakantie zijnde commentatoren.'

We zien Kok en we horen een Nederland dat in 2002 verdween. Een weloverwogen, bedachtzaam, begripvol land waar we er samen wel uitkwamen. Zeker, Mark Rutte is een vaardig hoeder van de poldertraditie. Speelt wat meer op de bühne dan Kok, is nog welbespraakter wellicht, maar heeft ook vreemde afwijkingen. Je zult Kok een vluchtelingentent geen huisje horen noemen, en terroristen geen griezels.

Kok zal altijd worden achtervolgd door dat ene zinnetje: de PvdA heeft de ideologische veren afgeschud. Ook vanavond komt het langs. Wat Kok eigenlijk deed, was veren opschudden, door de ogen te openen voor marktwerking. Als er iemand de geschiedenis moet ingaan als degene die de ideologie uit de Nederlandse politiek haalde, dan is dat Rutte.

Als er iemand de geschiedenis moet ingaan als degene die de ideologie uit de Nederlandse politiek haalde, dan is dat Rutte
Ariejan Korteweg

Maar Rutte kan niet anders in een regering van VVD en PvdA, wordt dan gezegd. Kok heeft daar ideeën over. 'Dit kabinet had er niet moeten komen. In elk geval niet zo snel', zegt hij. We gaan recht zitten: dijkdoorbraak tijdens polderavond. Als er zulke ingrijpende maatregelen moeten worden genomen, vereist dat een breed draagvlak, argumenteert Kok, en een meerderheid in de Eerste Kamer. SP, D66 en CDA - dat zijn de partijen waarmee gesproken had moeten worden. In poldertaal: 'Men heeft verzuimd de zorgvuldigheid te betrachten dat consciëntieus te onderzoeken.' Kok wijt dat aan overmoed, aan een 'jeugdige drive voor een werkbaar resultaat'.

En bij de volgende verkiezingen? 'Dan is het goed te kijken of en hoe er kan worden samengewerkt ter linkerzijde.' Waarmee Kok, na Bos en Cohen, de derde voormalig PvdA-leider is die dat bepleit.

Dit kabinet had er niet moeten komen. In elk geval niet zo snel
Wim Kok