Eén teken, vele betekenissen: zijn emoji een verrijking voor onze communicatie?

Van pizzapunt tot fronsgezicht: emoji zijn niet meer weg te denken uit onze digitale communicatie. Zo bestaat de helft van de commentaren op Instagram uit emoji. Doorgaans zorgen ze voor extra pret en betekenis, maar soms leiden ze tot gênante momenten. Bijvoorbeeld wanneer je een blozend gezichtje per abuis naar je baas stuurt.

Heel uitzonderlijk belandt iemand zelfs in de rechtszaal door een emoji. Zo moest ex-Miss België Romanie Schotte vorig jaar een zwarte man 20.000 euro schadevergoeding betalen omdat ze bij een foto van hem de 'lachende drol' plaatste. Een Israëlisch koppel moet een huiseigenaar schadevergoeding betalen omdat ze met een emoji die volgens hem enthousiasme uitdrukte interesse aangaven om een huis te kopen, maar zich nadien niet meer lieten zien.

Emoji zijn riskant?

Lilian Stolk: "(lacht) Wat ze zo aantrekkelijk maakt, is net dat je ze op allerlei manieren kunt interpreteren. Ik ontdekte dat 'het meisje met haar armen om haar hoofd' zeventien betekenissen kan hebben, van een ballerina of juichen tot met de handen in het haar zitten. Of neem de aubergine en de perzik. Omdat Unicode, de non-profitorganisatie die over de symbooltjes gaat, geen geweld of seks toelaat, maar mensen het nu eenmaal over seks willen hebben, hebben de aubergine en de perzik ook een seksuele betekenis gekregen. Iets oudere mensen worden wat onzeker van die vele mogelijke betekenissen, terwijl jongeren het net spannend vinden."

Toch zijn emoji geen 'jongerending'?

"Iedereen gebruikt ze, maar niet evenveel en even trefzeker. Emoji waren nooit bedoeld als iets voor jongeren en ook niet als iets om emoties mee uit te drukken. Ze zijn eind jaren 90 in Japan ontwikkeld om onder andere het weerbericht, plaatsen en sterrenbeelden aan te geven op het allereerste mobiele internet: i-mode. Onder de eerste 176 symbolen zaten dus zonnetjes en wolkjes en maar vijf gezichtsuitdrukkingen."

"De weerberichtcollectie is snel uitgebreid en werd populair. Toen Apple in 2009 de iPhone in Japan aan de man wilde krijgen, en Google zijn Gmail, stelde de Japanse provider één voorwaarde: de emoji moesten worden geïntegreerd. Al snel ging de hele wereld ermee aan de slag."

Hoe verklaart u dat?

"Ze vullen een groot gat in de digitale communicatie. Met 26 letters kun je veel, maar je kunt er geen gelaatsuitdrukkingen, stemtimbre en lichaamstaal mee uitdrukken, en dat is wel wat we nodig hebben in gesprekken met vrienden en geliefden. Twijfel, scepsis, ironie, uitputting, angst of woede: er bestaat een geel gezichtje voor op het toetsenbord van je smartphone. En het zijn net die emoji die het meest worden gebruikt.

"Hersenonderzoek toont trouwens dat emoji zien hetzelfde is als een echt gezicht zien. Bij de lachende emoji wordt het gedeelte in de hersenen geactiveerd dat ook gezichten herkent. Een knipoog-emoji van een vriend kan dus hetzelfde gevoel oproepen als een echte knipoog. Dat is de diepere verklaring voor hun populariteit.

"Ook zijn emoji universeel. Je kunt pakweg op Instagram een Chinese modeontwerper zeggen dat je zijn werk goed vindt zonder dat je Chinees spreekt. In vluchtelingenopvangcentra op Lesbos worden ze ingezet voor de communicatie tussen asielzoekers en hulpverleners. Zo zijn informatiefolders beschikbaar in de beeldtaal van de emoji."

Wat is de populairste emoji?

"'Tears of joy': een gezicht dat huilt van het lachen. Dat werkt perfect om ironie mee uit te drukken, en blijkbaar willen we dat vooral vaak. Plaats je die emoji naast een bericht als: 'Wat sta ik mooi op die foto', dan weet de overkant dat je net het omgekeerde bedoelt."

Cultuurpessimisten zien er vooral taalverloedering in. Hoe ziet u dat?

"Onderzoek aan Stanford University bij studenten laat net zien dat hun taalgebruik er door wordt verrijkt. Ze schrijven meer, ontwikkelen meer verschillende stijlen en registers, en het klopt ook niet dat er meer fouten door ontstaan. Emoji leggen een laagje op taal en omdat er steeds meer bijkomen, zijn er steeds meer betekenissen. Dat beeld - via emoji, stickers en selfies - een vanzelfsprekend onderdeel van onze taal aan het worden is, lijkt me een verrijking."