‘Dag van schaamte’: Britse excuses na rapport over duizenden transfusies met besmet bloed

‘Een dag van schaamte voor de Britse staat.’ Met deze woorden verontschuldigde Rishi Sunak zich op Tweede Pinksterdag tegenover de nabestaanden van het bloedschandaal dat in de jaren zeventig, tachtig en negentig meer dan drieduizend Britten, onder wie veel hemofiliepatiënten, het leven heeft gekost.

De Britse premier deed dat na de harde conclusies van een vijf jaar durend onderzoek naar het grootste schandaal uit de geschiedenis van de Britse gezondheidszorg. Patiënten kregen met hiv en hepatitis-C besmet bloed toegediend. Soms wisten artsen ervan.

“Deze ramp was geen ongeluk”, constateerde onderzoeksleider Sir Brian Langstaff. “De besmettingen konden plaatsvinden doordat de veiligheid van de patiënt geen prioriteit genoot bij artsen, bloedleveranciers en opeenvolgende regeringen.”

Betaald donorbloed

Jarenlang zat dit schandaal in een doofpot, omdat de autoriteiten geen gezichtsverlies wilden lijden en bang waren dat slachtoffers en nabestaanden torenhoge schadevergoedingen zouden eisen. Het besmette bloed was afkomstig van Amerikaanse gevangenen en verslaafden die geld konden verdienen door bloed te doneren.

Het bloedschandaal trof ook Nederland, maar in een veel geringere mate doordat veel Nederlandse ziekenhuizen tegen betaald donorbloed waren. In 1996 kregen Nederlandse slachtoffers reeds erkenning en smartengeld.

In het Verenigd Koninkrijk gebeurde het op grotere schaal en verkeerden autoriteiten lang in een ontkenningsfase. Halverwege de jaren tachtig verklaarde toenmalig staatssecretaris van Volksgezondheid Kenneth Clarke achteloos dat ‘het een onvermijdelijk neveneffect is dat helaas hoort bij de meeste medische behandelingen’.

Campagnevoerders willen nu dat Clarke zijn titel Lord en bijbehorende plek in het Hogerhuis verliest. Clarke’s reactie typeert een ‘verdedigende houding’ die volgens het rapport inherent is aan de National Health Service (NHS) en de ambtenarij.

De NHS, de gratis gezondheidszorg, is de trots van de natie, wat eens te meer duidelijk werd tijdens de pandemie. Deze status van heilige koe brengt met zich mee dat misstanden soms lang geheim worden gehouden en dat klokkenluiders, zoals onlangs bekend werd, een gerede kans lopen hun baan te verliezen.

Geheimhouding

De cultuur van geheimhouding beperkt zich niet tot de NHS. Na de afschuwelijke mijnramp van Aberfan in 1966, waarbij 116 schoolkinderen het leven verloren onder een lawine van mijnafval, was er sprake van een cover-up, bedoeld om mijnbazen, vakbondsleiders en politici te beschermen.

Een soortgelijk mechanisme was zichtbaar na de voetbalramp van Hillsborough, waarbij in 1989 liefst 97 Liverpoolsupporters omkwamen. Het duurde decennia voor de waarheid aan het licht kwam en de autoriteiten verantwoordelijk werden gehouden.

Een recent voorbeeld is het Postkantoorschandaal, de grootste juridische dwaling uit de Britse geschiedenis. Meer dan zevenhonderd filiaalhouders werden ten onrechte veroordeeld wegens fraude of het stelen van geld uit de kas. De oorzaak van de kastekorten bleek een fout in de software van het Japanse bedrijf Fujitsu te zijn.

Bij de top van The Post Office bleek dat reeds bekend te zijn, maar men probeerde dit geheim te houden om het positieve imago van het staatsbedrijf te beschermen en het uitkeren van schadevergoedingen te voorkomen.