1 januari 2031 wordt richtdatum om radio-uitzendingen via de FM-band stop te zetten
1 januari 2031 wordt de richtdatum om radio luisteren via FM af te schakelen. Tegen dan moeten we allemaal digitaal luisteren, hetzij via DAB+, internet of digitale tv. Dat leert een onderzoek van Imec-mict-UGent en BrightWolves in opdracht van minister van Media Benjamin Dalle (CD&V). Communicatiecampagnes en korting bij aankoop van digitale ontvangers moeten de digitale overgang versnellen.
Er wordt in Vlaanderen alsmaar meer digitaal naar radio geluisterd. Een laatste meting van eind vorig jaar leert dat 50 procent van het luistervolume verliep via FM, 30 procent via DAB+, 14 procent via internetradio en 5 procent via digitale tv. Op zich gaat de evolutie snel. In 2018 verliep amper 3 procent van het luistervolume via DAB+, nu is dat dus al 30 procent.
De onderzoekers schatten in dat het digitale luistervolume bij ongewijzigd beleid de komende jaren alsmaar zal stijgen, onder meer omdat er meer wagens zullen rondrijden die uitgerust zijn met een DAB+-ontvanger. Tegen 2030 zou FM volgens de inschatting van de studie nog zo’n kwart van het luistervolume bedragen.
Wat is het verschil tussen DAB+, FM en internetradio?
Zowel DAB+ als FM zijn broadcastsignalen. Dit wil zeggen dat een antenne een signaal uitzendt en dat jouw radio dit signaal oppikt, omzet naar audio en je op deze manier radio kan luisteren. Het verschil zit in het soort signaal. FM is een analoog signaal en DAB+ is een digitaal signaal.
DAB+ zendt gratis uit in de ether (door de lucht), terwijl internetradio (bijvoorbeeld via een app op de smartphone) gestreamd wordt door een telecomnetwerk. Het streamen van internetradio brengt kosten met zich mee, afhankelijk van de tarieven van de provider.
Voor- en nadelen van digitale radio
Om FM helemaal te kunnen afschakelen, moeten voldoende mensen de overstap naar digitaal luisteren hebben gemaakt. Daar knelt het schoentje. Op dit moment luistert nog steeds een kwart van de Vlamingen exclusief via FM. Bij 65-plussers loopt dat op tot 41 procent. En dat is net de groep bij wie nagenoeg de hele audioluistertijd (89 procent) naar radio gaat.
Bovendien heeft de helft van de Vlamingen niet de intentie om een radiotoestel met DAB+ te kopen. Bij de 65-plussers is dat zelfs 60 procent. Een te snelle afschakeling kan dus een grote groep mensen sociaal uitsluiten.
Voor de luisteraar biedt digitale radio volgens de onderzoekers heel wat voordelen: extra themakanalen en hogere luisterkwaliteit met minder storingen. Tegelijk blijft de ontvangst van DAB+ in tunnels en geïsoleerde gebouwen een uitdaging. Betere isolatie van gebouwen verstoort trouwens ook de ontvangst van internetradio via mobiele netwerken.
Ook voor de radiosector kan de afschakeling van FM grote gevolgen hebben. Als de overstap naar uitsluitend digitale radio te snel verloopt, bestaat de kans dat radiozenders luisteraars verliezen of dat luisteraars overstappen naar muziekstreamingplatformen.
Daardoor dreigen ze ook advertentie-inkomsten te verliezen, terwijl de radioreclamemarkt sinds 2019 sowieso al onder druk staat. De afgelopen 5 jaar is de Vlaamse radio-advertentiemarkt gemiddeld 1,1 procent per jaar gedaald. Vanuit maatschappelijk oogpunt heeft DAB+ onder meer als voordeel dat de zenders voor distributie minder energie verbruiken dan de FM-zenders. Bovendien is de technologie robuuster bij noodsituaties en rampen.
Hoe afschakelen?
Om de overgang naar digitale radio te versnellen, hebben de onderzoekers verschillende opties bekeken, waarbij de openbare omroep VRT een voortrekkersrol kan spelen. Het afschakelen van radio2 bijvoorbeeld, de grootste Vlaamse zender, zal de digitale overgang ongetwijfeld versnellen. Maar het oudere profiel van de gemiddelde radio2-luisteraar is een obstakel. Omgekeerd zal het jongere profiel van de Studio Brussel-luisteraar een overgang naar digitaal luisteren wel kunnen verteren. Maar die zender is dan weer niet groot genoeg om de hele digitale transitie te versnellen.
Om FM te kunnen afschakelen, stelt de studie volgende criteria voor: het digitale luistervolume moet minstens 65 procent bedragen, minstens 60 procent van het Vlaamse wagenpark moet uitgerust zijn met een DAB+-ontvanger (eind 2023 was dat 29 procent) en de groep die exclusief via FM luistert, mag niet groter zijn dan 20 procent van de Vlamingen.
Volgens de voorspellingen van de onderzoekers zullen al deze criteria bereikt worden in de loop van 2028, waardoor 1 januari 2031 een realistische datum lijkt om FM af te schakelen. De afschakeldatum moet volgens de studie minstens 2 jaar op voorhand gecommuniceerd worden.
Op basis van de studie stelt minister van Media Dalle voor om de VRT, de landelijke radio-omroeporganisaties (Qmusic, Joe, en Play Nostalgie) en de netwerkradio-omroeporganisaties (Topradio, Nostalgie+, Stadsradio Vlaanderen) gelijktijdig af te schakelen. De lokale radio-omroeporganisaties volgen mogelijk pas later. Uiteindelijk zal de volgende Vlaamse regering de definitieve beslissing nemen.
Iedereen mee
De studie geeft aan dat de maatschappij gebaat is bij een snelle transitie, vooral naar DAB+, op voorwaarde dat iedereen mee kan. Voor minister Dalle is dat laatste een absolute prioriteit. "Zowel voor oudere luisteraars als luisteraars met beperkte middelen moet er aandacht zijn op weg naar de FM-afschakeling", zegt Dalle.
Specifieke communicatiecampagnes moeten mensen begeleiden naar de digitale overstap. Dalle wil ook samenwerken met verkopers die een korting geven bij de aankoop van radiotoestellen met digitale ontvangers. Om de overgang ook duurzaam te laten verlopen, kan zo'n korting gekoppeld worden aan de inlevering van een oud FM-radiotoestel.